Richelieu Armand Jean
 
Encyklopedia PWN
Richelieu
[riszöljọ̈]
Armand Jean du Plessis de Wymowa, książę, ur. 9 IX 1585, Paryż, zm. 4 XII 1642, tamże,
francuski kardynał, mąż stanu.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 9 IX 1585 w Paryżu. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej (matka była mieszczanką). Zostawszy duchownym (1606 biskup w Luçon), jako przedstawiciel kleru został wybrany 1614 do Stanów Generalnych i zwrócił na siebie uwagę regentki, Marii Medycejskiej, oraz jej faworyta C. Conciniego. Mianowany 1616 sekretarzem stanu do spraw zagranicznych i wojny, został po upadku Conciniego (1617) odsunięty od dworu. Jako pośrednik w sporze między Ludwikiem XIII a jego matką odzyskał łaskę królewską; 1622 otrzymał kapelusz kardynalski.
Działania polityczne, reformy
W 1624 powołany do Rady Królewskiej, został wkrótce jej przewodniczącym (pierwszym ministrem) i do końca życia faktycznie kierował polityką Francji. Dążył do stworzenia silnej, scentralizowanej monarchii absolutnej, a w polityce zagranicznej — do uzyskania przodującego stanowiska Francji w Europie. Opozycję arystokracji i hugenotów zwalczał bezlitośnie, mimo że na czele spisków stawali członkowie rodziny królewskiej i sfer dworskich (m.in. królowe Maria Medycejska i Anna Austriaczka). Nie był fanatykiem religijnym, lecz przeciwstawiał się hugenotom, tworzącym we Francji państwo w państwie; zmusiwszy do kapitulacji ich twierdzę La Rochelle (1628), pozbawił hugenotów przywilejów politycznych i wojskowych (w tym prawa posiadania własnych twierdz), gwarantując im tylko wolność wyznania (edykt łaski 1629). Mimo że był rzecznikiem systemu absolutystycznego, nie przeprowadził większych reform administracyjnych, jedynie dawną instytucję intendentów przekształcił w działających na terenie całego kraju kontrolerów państwowych o szerokich pełnomocnictwach. Popierał rozwój manufaktur i handlu; rozbudował francuską flotę handlową i wojenną. Ucisk fiskalny rządów Richelieu był jedną z przyczyn licznych powstań ludowych (1630, 1635–37, 1639), które krwawo tłumiono.
Polityka zagraniczna, wojna trzydziestoletnia
W polityce zagranicznej, związanej ściśle z toczącą się wojną trzydziestoletnią, Richelieu skierował główny wysiłek na walkę z Habsburgami. Popierał ich wrogów, przede wszystkim Szwecję, wspierając ją subsydiami pieniężnymi. Rozwój sytuacji wojennej skłonił go do bezpośredniej interwencji (1635). Końcowy triumf Francji i Szwecji, do którego doprowadził J. Mazarin, był w znacznym stopniu wynikiem konsekwentnej i zręcznej polityki Richelieu, podobnie jak wydarzenia w habsburskiej Hiszpanii (powstanie w Katalonii, oderwanie się Portugalii 1640). Richelieu dążył do rozszerzenia granic Francji i jej posiadłości kolonialnych. Zmarł 4 XII 1642 w Paryżu.
Rola w kulturze Francji
Działalność Richelieu w dziedzinie kultury upamiętniła się głównie przez założenie Akademii Francuskiej, która miała opracować słownik francuski języka literackiego; Richelieu popierał literaturę i teatr (P. Corneille), wykorzystując je do celów propagandy politycznej. Był wybitnym mecenasem sztuki; zbudował m.in. miasto Richelieu z zamkiem, w Paryżu gmach uniwersytetu i kościół Sorbony. Pozostawił po sobie pamiętniki, listy, instrukcje dyplomatyczne, opublikowane w większości w XIX w.; czołową pozycją jest Testament politique (1688), będący praktycznym wykładem zasad polityki absolutystycznej, a zarazem bilansem jego rządów. Richelieu uchodzi w historiografii za jednego z twórców wielkości Francji.
Portret kardynała namalował Ph. de Champaigne, popiersia rzeźbili G.L. Bernini i J. Varin, grobowiec w kościele Sorbony projektował F. Girardon.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Champaigne Philipe de, Portret kardynała Richelieu, lata 30. XVII w. — Muzeum Narodowe, Warszawa fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bitwa morska wojsk francuskich z angielskimi u wybrzeża La Rochelle, 28 X 1628, obraz namalowany przez A. Van der Kabela (Cabela) — Musee d'Orbigny, La Rochelle fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia