Pitagoras
 
Encyklopedia PWN
Pitagoras, Pythagóras, ur. ok. 572, wyspa Samos, zm. ok. 497 p.n.e., Metapont,
grecki filozof i matematyk.
Cytat
Kalendarium
Urodził się około 572 p.n.e. na wyspie Samos. Na temat życia i poglądów Pitagorasa nie ma pewnych informacji. Nie zostawił żadnego pisma, a zaraz po śmierci był czczony przez swych uczniów jako bóstwo, co przyczyniło się do powstania wielu legend na jego temat, już w starożytności trudnych do oddzielenia od prawdy. Według tradycji Pitagoras był synem kupca (albo rytownika Mnesarchosa), uczniem Ferekydesa z Syros i Anaksymandra z Miletu. Mając ok. 40 lat, opuścił Samos, podróżował po Egipcie i Babilonii, tam zapoznał się z naukami miejscowych kapłanów. Około 530 p.n.e. osiadł w Italii, gdzie w Krotonie założył słynną szkołę filozoficzną — zwaną też Związkiem Pitagorejskim, która ze względu na swe reguły, podporządkowane wizji życia mistycznego i religijnego, przypominała bractwo religijne. Szkoła ta, obejmująca uczniów Pitagorasa oraz późniejszych kontynuatorów jego nauki, zwanych pitagorejczykami, szybko zdobyła duże wpływy polityczne w sąsiednich miastach, stając się centrum politycznym obozów arystokratycznych. Z powodu tej arystokratycznej orientacji, służącej wychowawczym i eschatologicznym celom bractwa, została zaatakowana przez przeciwników politycznych, którzy wygnali bądź zabili jej najważniejszych członków. Pitagoras miał się w cudowny sposób uratować ucieczką do Lokrów Epizefiryjskich (na południowym krańcu Włoch), stamtąd przeniósł się do Tarentu, później Metapontu, gdzie zmarł około 497 p.n.e.
Filozofia i nauka Pitagorasa
Pitagoras był inicjatorem kierunku filozoficzno-religijnego, zwanego pitagoreizmem, który obejmował określony model życia we wspólnocie, poddany ścisłym regułom, wyznaczonym przez całokształt nauk religijno-etycznych. Jego celem było uzyskanie szczęścia na Ziemi i dostąpienie błogosławieństwa po śmierci. Członków szkoły Pitagorasa obowiązywało bezwzględne posłuszeństwo dla mistrza i jego nauczania. Rezultaty badań prowadzonych w szkole stanowiły dobro wspólne bractwa, były anonimowe i dostępne jedynie jego członkom. Stąd nie sposób jest oddzielić nauki Pitagorasa od osiągnięć jego uczniów, którzy — aby poprzeć własne poglądy autorytetem mistrza — często przypisywali je Pitagorasowi. Do Związku Pitagorejskiego należeli kobiety i mężczyźni z różnych warstw społecznych, połączeni wspólnotą majątkową, którzy chcieli urzeczywistnienia nowego modelu życia. Jego podłoże stanowiły zaczerpnięte z orfizmu wierzenia w reinkarnację. Według nich dusza ludzka jest nieśmiertelna. W przeciwieństwie do ciała ma naturę boską. Z powodu swego pierwotnego przewinienia została połączona z ciałem, będącym jej więzieniem. Aby odpokutować swą winę, dusza musi się wiele razy wcielać nie tylko w postacie ludzi, lecz również zwierząt. Oswobodzeniu z kręgu wcieleń służą zabiegi oczyszczające. Według przekazów z IV w. wspólnota pitagorejczyków obejmowała 2 grupy członków: „akuzmatyków” i „matematyków”. Pierwsi doskonalili się w milczeniu, słuchaniu i przestrzeganiu przepisów żywieniowych i rytualnych; ich życie koncentrowało się głównie na obrzędach religijnych. Drudzy zajmowali się przede wszystkim naukami matematycznymi i przyrodniczymi, dostępując, poprzez kontemplację prawdy, największego oczyszczenia. Twierdzili, że każdej rzeczy i każdemu pojęciu odpowiada liczba, stanowiąca o jej istocie, liczba pełni funkcję zasady ograniczającej, określającej daną rzecz. Całość wszystkich rzeczy, czyli świat, zestrojony dzięki liczbie w harmonię, został nazwany Kosmosem. Odkrycie w świecie prawidłowości matematycznej pociągało za sobą kult liczby, czczonej jako boska przyczyna wszelkiego ładu i podstawa poznania.
Pitagorejczycy są autorami wielu odkryć w dziedzinie matematyki, np. twierdzenia o sumie kątów w trójkącie i tzw. twierdzenia Pitagorasa (w trójkącie prostokątnym kwadrat przeciwprostokątnej równa się sumie kwadratów przyprostokątnych: c2 = a2 + b2), w dziedzinie akustyki (określili np. zależność matematyczną między wysokością dźwięku a długością struny), jak również w dziedzinie astronomii, podważając system geocentryczny. Pitagorejczycy przyjmowałi tzw. harmonię sfer, teorię głoszącą, że ciała niebieskie pozostające we wzajemnych stosunkach liczbowych, rozbrzmiewają stałą, niesłyszalną dla ludzi muzyką. Z pewnością Pitagoras był twórcą ideału wspólnoty życiowej filozofów i nowego systemu moralności.
Legenda Pitagorasa
Od III w. p.n.e. powstawało wiele różnych życiorysów Pitagorasa, a także różne interpretacje nauki jego szkoły. Szczególną rolę w rozwoju legendy Pitagorasa odegrali uczniowie Artstotelesa, a zwłaszcza Arystoksenos z Tarentu, Dikajarch i Heraklides z Pontu. W I w. n.e. powstały nie tylko nowe żywoty Pitagorasa, np. Apolloniosa z Tyany i Moderatosa z Gades, lecz również pisma, których autorstwo przypisywano samemu Pitagorasowi. Ich prawdziwi autorzy, pochodzący z kręgów neoplatońskich i neopitagorejskich, łączyli współczesne sobie nurty filozoficzne z koncepcjami dawnej szkoły, uświęconej imieniem Pitagorasa, traktowanego jako proroka, który ukazał drogę do szczęścia i zbawienia. Na tych przekazach, powstałych między III w. p.n.e. a I w. n.e., opierali się Porfiriusz z Tyru (Żywot Pitagorasa) i Jamblich (O życiu pitagorejskim), neoplatońscy autorzy zachowanej w pełnej postaci legendy Pitagorasa i jego szkoły (wydanie polskie Żywoty Pitagorasa 1993, według Porfiriusza z Tyru, Jamblicha, Anonima).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Twierdzenie Pitagorasa. Pole powierzchni kwadratu c równa się sumie pól kwadratów a i brys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia