Mrożek Sławomir
 
Encyklopedia PWN
Mrożek Sławomir, ur. 29 VI 1930, Borzęcin (Tarnowskie), zm. 15 VIII 2013, Nicea,
dramatopisarz, prozaik, eseista i rysownik.
Kalendarium
Urodził się 29 VI 1930 w Borzęcinie (Tarnowskie). Od 1933 mieszkał w Krakowie, w okresie II wojny światowej — w Borzęcinie, ponownie w Krakowie od 1945. W 1963 wyjechał do Włoch, od 1968 w Paryżu, gdzie opublikował protest przeciw interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, a następnie wystąpił o azyl polityczny. Dużo podróżował, spędzając m.in. po kilka miesięcy w Berlinie Zachodnim i USA. W 1978 otrzymał obywatelstwo francuskie; od 1989 w Meksyku, 1996 powrócił do Krakowa. Wielokrotnie nagradzany, otrzymał m.in. Nagrodę Fundacji Kościelskich (1962), austriacką nagrodę państwową (1972) i Nagrodę im. F. Kafki (1987); od 1997 jest członkiem PAU.
Wczesne utwory
Mrożek debiutował jako dziennikarz i satyryk (zbiory Opowiadania z Trzmielowej Góry 1953, Półpancerze praktyczne 1953). We wczesnych opowiadaniach i rysunkach kojarzył triumfujący bezsens komunistycznej ideologii z prowincjonalną poczciwością galicyjskiej tradycji. Rozgłos przyniosła mu drukowana w czasopismach stała rubryka satyryczna Postępowiec (1956–59) i pełne absurdalnego humoru opowiadania (zbiory Słoń 1957, Wesele w Atomicach 1959, Deszcz 1962). Satyry Mrożka, choć śmieszne, niosły w sobie ponurą refleksję: mówiły o absurdach systemu politycznego, o tym, jak łatwo człowiek przystosowuje się do zniewolenia i jaką w tym rolę odgrywa zakłamany język. Proza Mrożka, pełna literackich pastiszów i stylizacji, często w sferze pomysłów wyprzedzała dramatopisarstwo, była laboratorium nowych form i idei.
Tango i inne dramaty
Jako dramatopisarz Mrożek debiutował sztuką Policja (wystawiona 1958), doprowadzając w niej do groteskowej sprzeczności ideę powszechnej prawomyślności połączoną z ideą totalnej kontroli społeczeństwa. Wczesne opowiadania i sztuki Mrożka wykorzystywały chętnie model reductio ad absurdum i dowodziły nieludzkości i bezsensu świata poddanego dyktatowi ideologii lub polityki; ukazywały też w działaniu ludzką głupotę i podłość (Męczeństwo Piotra Oheya, wystawione 1959, Indyk, Na pełnym morzu, Karol, Strip-tease — wszystkie wystawione 1961, Zabawa, wystawiona 1963). O światowej pozycji Mrożka zadecydowało Tango (wystawione 1965), sztuka, w której autor, na przykładzie rodzinnej historii syna buntującego się przeciw nihilizmowi starszych pokoleń, pokazał stopniową kapitulację europejskiej kultury przed chaosem wartości i brutalną siłą. Pesymizm Mrożka co do szans porozumienia się osób o różnych doświadczeniach i odmiennym sposobie myślenia wyrażał się w parabolicznych opowiadaniach (tom Dwa listy i inne opowiadania 1970, tu m.in. Moniza Clavier, pierwodruk „Twórczość” 1967 nr 6) oraz w utworach scenicznych konfrontujących zdemoralizowanego, słabego inteligenta z cierpiącym z racji swego prymitywizmu i głupoty chamem (Emigranci, wystawieni 1975) albo ludzi z 2 stron „żelaznej kurtyny” (Ambasador, wystawiony 1981, Kontrakt, wystawiony 1986). Wyrażały one coraz dobitniej niewiarę w przyszłość Europy, w której samolubstwo i skłonność do pseudointelektualnego gadulstwa ludzi Zachodu oraz nieco cyniczny praktycyzm i gorzka świadomość sytuacji właściwa przedstawicielom narodów Europy Środkowej jednako kapitulować miały przed nagą siłą totalitarnych barbarzyńców (Krawiec, powstał 1966, wystawiony 1978, Vatzlav, powstał około 1970, wystawiony 1979).
Rzeczywistość XX w. według Mrożka
Kultura XX w. prowadzi u Sławomira Mrożka w ślepy zaułek ideę młodzieńczego buntu i rewolucji (Szczęśliwe wydarzenie, powstało około 1968, wystawione 1973, Garbus, wystawiony 1975), także sztuki jako dążenia do Absolutu (Rzeźnia, wystawiona 1975); Mrożek jest też świetnym analitykiem psychologii dojrzewania i związków łączących erotyzm z żądzą władzy (scenariusze filmowe: Wyspa róż 1975, Amor 1978); buduje pełne paradoksów sytuacje modelujące w formie przypowieści podstawowe relacje międzyludzkie (Lis filozof, Polowanie na lisa, Serenada, wystawione łącznie 1977, Lis aspirant, wystawiony 1977); przygląda się też upadkowi komunizmu i dostrzega cenę, jaką płaci jednostka za wplątanie w historię i jej wyroki (Pieszo, wystawione 1980, Alfa, wystawiona 1984, Portret, wystawiony 1987, Miłość na Krymie, wystawiona 1994). Ludzie u Mrożka zazwyczaj walczą o władzę i pieniądze, dzielą się na pożerających i pożeranych, maskują swe brzydkie instynkty deklamacją pustych haseł, gubią drogę do sacrum (Wielebni, wystawieni 2001); autor ułaskawia wśród nich tylko jednostki zdolne do miłości i poświęcenia dla innych. Mrożek ma skłonność do kondensacji i parabolizacji; prowadzi zwykle w świecie swych utworów do zderzenia przeciwieństw, naznaczonego nieco abstrakcyjnym konceptualizmem, ale na tle tych geometrycznych układów (osób, sytuacji) prezentuje opowieści głęboko osobiste, zakorzenione we własnej biografii i emocjach. Mrożek jest mistrzem małej formy: mikroopowiadania (Donosy 1983, Małe prozy 1990), jednoaktówki i rysunku satyrycznego (Polska w obrazach 1957, Przez okulary Sławomira Mrożka 1968, Rysunki 1982, Rysunki wybrane 1997). Paradoks z moralizmem łączą jego felietony Małe listy (1981).
Sławomir Mrożek jest najbardziej znanym w świecie polskim dramatopisarzem. Jego sztuki należą do żelaznego repertuaru teatrów europejskich, wystawiano je w obu Amerykach, Azji i Australii; dramaty, proza i eseje były przekładane na 35 języków.
Bibliografia
Utwory sceniczne, t. 1–2, Kraków 1963, wyd. 2 1973;
Wybór dramatów i opowiadań, Kraków 1975;
Wybór opowiadań, Kraków 1987;
Dzieła zebrane, t. 1–12, Warszawa 1994–98.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Mrożek Sławomir, Słoń, strona tytułowa z ilustracjami J.Mroza, 1957fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Holoubek Gustaw, Pieszo Mrożka, reż. Jerzy Jarocki, Teatr Dramatyczny 1981.fot. M. Holtzman/Redakcja miesięcznika Teatr
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia