Mościcki Ignacy
 
Encyklopedia PWN
Mościcki Ignacy, ur. 1 XII 1867, Mierzanowo k. Ciechanowa, zm. 2 X 1946, Versoix k. Genewy (Szwajcaria),
polski chemik technolog, wynalazca, prezydent RP.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 1 XII 1867 w Mierzanowie koło Ciechanowa. Był synem właściciela ziemskiego, powstańca styczniowego. Uczył się w gimnazjum w Płocku, ukończył szkołę realną Babińskiego w Warszawie, a w latach 1886–91 studiował na wydziale technologii chemicznej Politechnische Schule w Rydze. Brał tam udział w konspiracji niepodległościowej i zagrożony aresztowaniem nie zdążył uzyskać dyplomu (pracę dyplomową wykonał pod kierunkiem D. Bischoffa). Od VIII 1892 przebywał w Londynie, imając się różnych zajęć i pogłębiając wiedzę w Patent Library oraz na wieczorowych kursach w laboratorium Technical College Finsbury. Związany z kręgiem osób z Centrali Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich i redakcji „Przedświtu”, w XII 1894 zetknął się tam z J. Piłsudskim, z którym połączyła go zażyłość i długoletnia współpraca polityczna.
Nowe rozwiązania w technologii chemicznej
W latach 1897–1901 Mościcki był asystentem J. Wierusz-Kowalskiego, profesora fizyki na uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii. W 1900 — w związku z narastającym w skali światowej deficytem saletry, przeświadczeniu o rychłym wyczerpaniu złóż chilijskich i związaną z tym potrzebą znalezienia innego surowca azotanów (niezbędnych do produkcji nawozów mineralnych i materiałów wybuchowych) zainteresował się Mościcki problemem wiązania azotu z powietrza. Zaczął eksperymentować ze znaną od początku XIX w. metodą utleniania azotu w łuku elektrycznym, z myślą o wdrożeniu jej do praktyki przemysłowej. W XI 1901 zrezygnował z asystentury i objął kierownictwo spółki Société de l’Acide Nitrique à Fribourg. W trakcie tych pionierskich prac musiał uporać się z rozmaitymi problemami z zakresu technologii oczyszczania i absorpcji gazów, zatężania roztworów, a nawet elektrotechniki wysokich napięć. Rozwiązał je, konstruując wieże absorpcyjne własnego pomysłu, które z czasem znalazły zastosowanie także w innych działach przemysłu chemicznego. W 1903 uruchomił we Fryburgu próbną wytwórnię kwasu azotowego swoją metodą (Mościckiego metoda), a jesienią tego roku większą fabrykę w Vevey. Zaprzestano wszakże rozwijania tej produkcji, gdyż w tymże roku Norwegowie Kristian O. Birkeland i Sam Eyde wynaleźli podobną, lepszą i tańszą metodę przemysłową.
Niezrażony tym Mościcki, opracował jeszcze doskonalszą i wydajniejszą metodę, której kluczowym elementem był specjalny piec wyposażony w układ wielu pieców elektrycznych, zapewniający pracę ciągłą i prawie całkowicie zautomatyzowaną. Próba techniczna tego urządzenia odbyła się we Fryburgu w 1905. Dalszym ulepszeniem było umieszczenie palnika gazowego między elektrodami, co wywoływało zjawisko jonizacji potęgujące efekt wyładowania elektrycznego. Kolejnym — płomień łuku elektrycznego wirujący w polu magnetycznym, zapewniający wysoką i równomierną temperaturę. Urządzenie to zastosował także w syntezie i przeróbce związków cyjanowych, których niewielkie wytwórnie uruchomił we Fryburgu i w Neuhausen.
Ulepszona metoda Mościckiego wymagała zastosowania wysokonapięciowych (rzędu kilkudziesięciu tysięcy woltów) kondensatorów elektrycznych, które musiał w tym celu wynaleźć. W 1904 zaczęło je wytwarzać we Fryburgu Société Générale des Condensateurs Electriques Système Moscicki. W 1905 Mościcki zasugerował wykorzystanie ich jako bezpieczników przesyłowych linii energetycznych wysokiego napięcia, a niebawem zaczęto je stosować w nadajnikach stacji radiotelegraficznych (w 1907 ich baterię na napięcie 100 tysięcy V zainstalowano w tym celu na Wieży Eiffla w Paryżu).
Głównym wynalazkiem zainteresowała się firma Aluminium Industrie A.G. w Neuhausen. Na jej zlecenie Mościcki wybudował w Chippis dużą fabrykę, od 1910 produkującą 98-procentowy kwas azotowy, także na eksport do Niemiec. W 1912 uruchomiono w niej, wykorzystując patenty, Mościckiego, nową linię produkcyjną o 5-krotnie większej wydajności. Sprzedając swe patenty Mościcki wyłączał z tych licencji ziemie polskie, by nie ograniczać możliwości wykorzystywania swych wynalazków w ojczyźnie po odzyskaniu przez nią niepodległości.
Okres lwowski
Powołany 1912 na katedrę elektrochemii technicznej i chemii fizycznej w Szkole Politechnicznej we Lwowie i mianowany profesorem zwyczajnym ad personam (rozwiązano w ten sposób delikatny problem braku stopni naukowych; dodatkowo, przyznano mu z czasem doktorat honoris causa) Mościcki wykładał tam od początku 1913. Przywiózł ze sobą w darze kilka wagonów aparatury naukowej, w którą wyposażył zorganizowany przez siebie Instytut Elektrochemiczny. W latach 1915–17 był dziekanem wydziału chemicznego, zajmował się też budową zaprojektowanej przez siebie fabryki Azot w Borach koło Jaworzna (1917–21), w związku z czym opatentował 1917 rozmaite metody wytwarzania żelazocyjanków, amoniaku i kwasu azotowego.
W okresie lwowskim wykazał wybitny talent w naukowym rozwiązywaniu problemów technicznych. Nawiązawszy 1916 współpracę z przedsiębiorcą naftowym i organizatorem przemysłu gazu ziemnego, W. Szaynokiem, z jego inspiracji stworzył we Lwowie Instytut Badań Naukowych i Technicznych „Metan”, rodzaj spółki utrzymującej się z opracowywania patentów. W latach 1916–22 wynalazł i opatentował wiele metod i urządzeń, które szybko znalazły zastosowanie w nafciarstwie i gazownictwie.
Jednym z pierwszych patentów była Metoda chlorowania metanu lub węglowodorów zawierających metan, zapobiegająca eksplozjom. Trzy patenty dotyczyły utylizacji naturalnych emulsji wodnych ropy naftowej; ich celem było wydzielanie z owych odpadów zanieczyszczających cieki wodne wysokogatunkowej ropy. Metodę ciśnieniową Mościckiego zastosowano w Tustanowicach, a na wielką skalę w rządowej Fabryce Olejów Mineralnych w Drohobyczu (gdzie dawała 800 t ropy rocznie z zanieczyszczeń rzek Łoszeni i Tyśmienicy). Licencję na nią zakupiło Karpackie Towarzystwo Naftowe i podjęło w Glinniku Mariampolskim produkcję urządzeń do jej stosowania. Mościcki opracował też metody regeneracji zużytych olejów smarowych; produkcję umożliwiającej to aparatury podjęły zakłady L. Zieleniewskiego w Krakowie. Opatentował również metodę ekstrakcji wosku ziemnego z jego pokładów w okolicach Borysławia (dającą się też zastosować do ekstrakcji oleju z nasion, żywicy z trocin itp.)
Ważnym wynalazkiem Mościckiego była oryginalna metoda frakcjonowanej kondensacji w procesie destylacji ropy naftowej, doskonalona w ciągu kilku lat (6 patentów), zastosowana 1921 w rafinerii w Jedliczu. Okazała się ona nieopłacalna w warunkach polskich, natomiast została wykorzystywana i rozwinięta w USA. Mościcki zajmował się też uzyskiwaniem i stabilizacją gazoliny — opracował kilka patentów, jak m.in. Metoda i aparat do rozdzielania mieszanin lotnych cieczy (1917), Metoda wydzielania płynnych składników z mieszanin ich par z gazami trwałymi, jak np. gazoliny z gazów ziemnych za pomocą absorpcji w olejach chłonnych (1922). Tę ostatnią zastosowano z dobrym skutkiem w Tustanowicach.
W okresie lwowskim zgrupowało się wokół Mościckiego grono uzdolnionych współpracowników, z których najwybitniejsi porobili samodzielne kariery naukowe (i nie tylko), m.in. Kazimierz Kling, Kazimierz Drewnowski, Wojciech Świętosławski, Eugeniusz Kwiatkowski. W 1922 z inicjatywy Mościckiego „Metan” przekształcono w Chemiczny Instytut Badawczy (w 1928 przeniesiony do Warszawy). Zainicjowano w nim badania zmierzające do wyzyskania zasobów krajowych surowców w celu ograniczenia importu, m.in. nad otrzymywaniem glinu metalicznego z glin krajowych, koksowaniem węgla kamiennego, wytwarzaniem kauczuku syntetycznego.
Bardzo ważną rolę odegrał Mościcki w przejmowaniu z rąk niemieckich zbudowanych w trakcie I wojny światowej w Chorzowie dużych nowoczesnych zakładów produkujących związki azotowe. Niemiecki personel techniczny opuścił fabrykę, zabierając całą dokumentację, ustał też dowóz surowca zza niemieckiej granicy — uruchomienie jej stało się w ówczesnej sytuacji sprawą nie tylko gospodarczą, ale i prestiżową politycznie. Mianowany przez władze państwowe jej administratorem, Mościcki objął stanowisko, wraz z kilkoma przywiezionymi ze Lwowa współpracownikami odtworzył 1922 nieznaną mu technologię (w czym dopomógł mu zwłaszcza F. Zaleski), zmobilizował robotników, by strzegli urządzeń produkcyjnych przed podejmowanymi aktami sabotażu, w ciągu dwóch tygodni doprowadził do rozruchu zakładów, a po kilku miesiącach do poziomu produkcji osiąganego pod zarządem niemieckim. Z jego inicjatywy zainicjowano w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Chorzowie nowe działy i technologie (częściowo oparte na jego patentach), m.in. uruchomiono produkcję koncentrowanej wody amoniakalnej, skroplonego amoniaku oraz syntetycznej saletry sodowej. Jako dyrektor generalny Spółki Akcyjnej „Azot” Mościcki kierował zakładami w Chorzowie do połowy 1926.
W VI 1925 wybrano go na rektora Politechniki Lwowskiej, ale niebawem zrezygnował z tej godności, by w październiku tego roku objąć katedrę elektrochemii technicznej Politechniki Warszawskiej.
Prezydent RP
Przewrót majowy 1926 obudził w nim chęć odegrania roli politycznej, a długoletnia przyjaźń z Piłsudskim bardzo mu to ułatwiła. Wybrany na prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe 1 VI 1926, był do końca życia Marszałka jego bezwzględnie lojalnym współpracownikiem, co niekiedy zmuszało go do posunięć pozakonstytucyjnych; czynił to wszakże w przekonaniu, iż nikt bardziej od Piłsudskiego nie dba o interesy Polski. Ponownie wybrany na urząd prezydenta 1933, starał się, po śmierci marszałka (1935) kontynuować jego politykę lawirowania między Niemcami a Rosją.
Bardzo intensywnie zajmował się problemami gospodarczymi, dbał o rozwój nowoczesnego przemysłu, czego wyrazem było m.in. zbudowanie kombinatu azotowego w Mościcach koło Tarnowa (1927–30), a zwłaszcza popieranie inicjatyw E. Kwiatkowskiego, od 1935 wicepremiera do spraw gospodarczych i ministra skarbu (Gdynia, COP). Nadal w miarę możności zajmował się pracą naukową, głównie zagadnieniami związanymi z oczyszczaniem powietrza i klimatyzacją pomieszczeń (szpitalnych, mieszkalnych), wynajdując urządzenie do wytwarzania zjonizowanego („górskiego”) powietrza. Jednakże zajęcia państwowe nie pozwalały mu na intensywniejsze pomnażanie dorobku, na który składało się 46 oryginalnych patentów wynalazczych i ok. 60 publikacji naukowych. Był członkiem PAU i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a także członkiem honorowym Akademii Nauk Technicznych w Warszawie i Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Doktoraty honorowe przyznało mu 17 uczelni, m.in. Politechnika Lwowska, Politechnika Warszawska (dwukrotnie), Sorbona, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wileński, uniwersytety w Dorpacie i Fryburgu; był też profesorem honorowym obu polskich politechnik.
Kiedy 17 IX 1939 ZSRR zaatakował Polskę zmagającą się z agresją niemiecką, Mościcki znalazł się w Rumunii, internowany tam zrzekł się prezydentury i w końcu osiadł wraz z drugą żoną (poślubioną w 1934 Marią z Dobrzańskich, siostrą legendarnego majora Hubala) w Szwajcarii. Powitano go ciepło, ale nie znalazł pracy ani na uniwersytecie, który przyznał mu doktorat honorowy, ani w fabrykach, które stworzył. W latach 1941–43 pracował w laboratorium chemicznym firmy Hydro Nitro S.A. w Genewie, kontynuując badania nad jonizacją powietrza i zajmując się problematyką konserwacji żywności.
Zmarł 2 X 1946 w Versoix koło Genewy, 13 IX 1993 złożono jego szczątki w krypcie Katedry Warszawskiej, przenosząc je z Versoix — ponownie działając wbrew jego woli, by spoczywać w miejscu nieoznaczonym.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Konstytucja kwietniowa, składanie podpisu przez prezydent Ignacego Mościckiego, 1935fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia