Mill John Stuart

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Mill

[mıl]

John Stuart , ur. 10 V 1806, Londyn, zm. 8 V 1873, Awinion,

angielski filozof, logik i ekonomista.

Urodził się 10 V 1806 w Londynie. Był jednym z głównych przedstawicieli empiryzmu, blisko związanym z tzw. radykałami filozoficznymi skupionymi wokół Jamesa Milla i J. Benthama. Wychowawcą i nauczycielem Milla był jego ojciec, który kształcąc syna niezwykle intensywnie od najwcześniejszego dzieciństwa, chciał go uczynić filozofem. W 1823 Mill założył w Londynie Towarzystwo Utylitarystyczne, 1823–58 pracował w India House, 1865 został wybrany do Izby Gmin (występował m.in. na rzecz równouprawnienia kobiet). Zmarł 8 V 1873 w Awinionie.

W duchu empiryzmu

Nawiązując do tradycji angielskiego empiryzmu, Mill rozwijał główną jego wersję metodologiczną. Słuszność empirystycznego poglądu na wiedzę ludzką starał się wykazać w dziedzinie szeroko rozumianej logiki, której nadał nową interpretację, wiążąc stanowisko empiryzmu z nominalizmem. W ujęciu Milla logika okresu przedmatematycznego znalazła swój najbardziej dojrzały kształt. Najpoważniejszym osiągnięciem Milla była jego metodologia i teoria indukcji eliminacyjnej, którą traktował jako podstawę wszelkiej wiedzy pełnowartościowej poznawczo. Rozwijając tę teorię, skodyfikował zasady indukcji eliminacyjnej (nazwane później kanonami Milla). Pod wpływem A. Comte’a sformułował angielską wersję pozytywizmu i rozwinął pozytywistyczną teorię nauki. Rozpatrując z tego punktu widzenia pojęcia przyczynowości, substancji (materii), jaźni (duszy), zajmował stanowisko fenomenalizmu. W psychologii, przyjmując stanowisko asocjacjonizmu, Mill starał się wyjaśnić przebieg życia psychicznego prawami kojarzenia.

W etyce, kontynuując rozważania J. Benthama, próbował uniknąć skrajności hedonizmu; odrzucał zasadę, że wszystkie przyjemności są równe i przeprowadził rozróżnienie przyjemności wyższego i niższego rodzaju; na tej podstawie rozwinął zasady utylitaryzmu (którego nazwę wprowadził); w analizie motywów postępowania obok egoizmu podkreślał także znaczenie altruizmu jako czynnika kierującego ludzkim postępowaniem. W poglądach na społeczeństwo był zwolennikiem indywidualizmu metodologicznego i występował przeciw holistycznej interpretacji zjawisk społecznych; rozwijał zasady liberalizmu, stając się jednym z czołowych jego przedstawicieli w 2. połowie XIX w.

Ekonomista, ocena koncepcji

W dziedzinie ekonomii Mill stworzył rozbudowaną teorię, w której występował przeciw niesprawiedliwości społecznej w stosunkach podziału; zwolennik reform społecznych (progresywny podatek dochodowy, ograniczenie prawa dziedziczenia majątku itd.). Podstawą jego teorii było pojmowanie ekonomii politycznej jako nauki o gospodarowaniu przy założeniu racjonalności działania ludzkiego w dążeniu do pomnażania bogactwa. Istotnym jego wkładem teoretycznym był podział nauki ekonomii na statykę i dynamikę. Teoria Milla stała się podwaliną rozwiniętych później koncepcji kierunku subiektywistycznego, głównie neoklasycznej szkoły w ekonomii politycznej. Do poglądów filozoficznych i społecznych Milla nawiązywało wielu myślicieli w Anglii i na kontynencie, a jego empiryzm połączony z pozytywizmem stał się jednym z istotnych czynników kształtujących umysłowość europejska w 2. połowie XIX w.

Ważniejsze dzieła: System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej (A System of Logic 1843, wydanie polskie skrócone 1879, wydanie pełne t. 1–2 1962), Zasady ekonomii politycznej (1848, wydanie polskie t. 1–2 1859–60, wydanie współczesne 1965), O wolności (1859, wydanie polskie 1864, wydanie współczesne 1999), O rządzie reprezentacyjnym (1861, wydanie polskie 1866, wydanie współczesne 1995), Utylitaryzm... (1863, wydanie polskie 1873, 2 wydanie polskie 1959), An Examination of Sir William Hamilton’s Philosophy... (1865), Auguste Comte and Positivism (1865), Poddaństwo kobiet (1869, napisane 1861, wydanie polskie 1995), Autobiografia (1873, wydanie polskie 1882, 3 wydanie polskie 1948), Nature, the Utility of Religion and Theism (1874).