Lenin Włodzimierz I.

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Lenin Włodzimierz I., właśc. W.I. Uljanow, ur. 22 IV 1870, Symbirsk, zm. 21 I 1924, Gorki k. Moskwy,

rosyjski działacz komunistyczny, twórca partii bolszewickiej, organizator i pierwszy przywódca państwa sowieckiego.

Urodził się 22 IV 1870 w Symbirsku. Był ideologiem komunizmu, publicystą politycznym, z wykształcenia zaś prawnikiem. W 1893–95 działał w Petersburgu w konspiracyjnych marksistowskich kółkach rewolucyjnych; współzałożyciel (1895) nielegalnego Związku Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. W 1895 został aresztowany, 1897 skazany na zesłanie (wieś Szuszeńskie nad Jenisejem). Na Syberii ożenił się z N. Krupską. Po powrocie z zesłania 1900–05 przebywał na emigracji, głównie w Szwajcarii (również w Niemczech i Anglii), gdzie był jednym z założycieli „Iskry” — organu prasowego powstałej 1898 SDPRR. Forsując swoją koncepcję „partii nowego typu” (jednolitej programowo, scentralizowanej partii zawodowych rewolucjonistów), doprowadził na II Zjeździe SDPRR (1903) do rozłamu na mienszewików i bolszewików. W 1905 wrócił do Petersburga i kierował działalnością bolszewików podczas rewolucji 1905–07; po jej upadku ponownie emigrował, przebywał w Szwajcarii, Francji, na ziemiach polskich (Poronin, Kraków).

Rewolucja lutowa, rewolucja październikowa

W IV 1917 za zgodą i z finansową pomocą niemieckich władz wojskowych przejechał przez obszar przez nie kontrolowany i przybył do Piotrogrodu, gdzie opublikował tzw. tezy kwietniowe przewidujące przekształcenie rewolucji burżuazyjnej (rewolucja lutowa 1917) w socjalistyczną i przejęcie władzy przez Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Po nieudanej próbie VII 1917 bolszewickiego zamachu stanu Rząd Tymczasowy wydał nakaz aresztowania Lenina. Początkowo ukrywał się nad jeziorem Razliw koło Piotrogrodu, następnie w Finlandii. W końcu października Lenin wymógł na KC SDPRR(b) decyzję o przeprowadzeniu zbrojnego przewrotu, który zapoczątkował rewolucję październikową; 8 XI stanął na czele Rady Komisarzy Ludowych jako niekwestionowany przywódca i faktyczny dyktator państwa sowieckiego. Po stłumieniu tzw. buntu lewicowych eserowców przeforsował, wbrew zdaniu większości kierownictwa partyjnego, zawarcie III 1918 pokoju z Niemcami (brzeski traktat pokojowy); umożliwiło to bolszewikom skoncentrowanie się na wojnie domowej, którą Lenin zamierzał na początku wykorzystać do narzucenia systemu komunistycznego krajom ościennym, m.in. Polsce (wojna polsko-bolszewicka 1919–21), a w końcowej fazie — do urzeczywistnienia rewolucji światowej.

III Międzynarodówka

W 1919 z jego inicjatywy utworzono Międzynarodówkę Komunistyczną (Komintern). W okresie wojny domowej, utrwalania dyktatury partyjnej, komunizmu wojennego i w latach powojennych wywarł decydujący wpływ na ukształtowanie się podstaw totalitarnego modelu ustrojowego państwa komunistycznego, w którym pełnia władzy politycznej, ekonomicznej, wojskowej i policyjnej (Czeka) znalazła się w gestii centralnego partyjno-państwowego ośrodka kierowniczego. Był inicjatorem masowego terroru traktowanego jako narzędzie sprawowania władzy (m.in. wprowadzenie jako kategorii prawnej pojęcia „wroga ludu”, wyjęcie spod prawa całych grup społecznych, system zakładników, masowe egzekucje, utworzenie łagrów). W 1921 w obliczu gospodarczego załamania kraju, klęski głodu i przejawów społecznego oporu (kronsztadzkie powstanie, tambowskie powstanie) proklamował Nową Ekonomiczną Politykę

Inicjator ZSRR

Od XI 1922, na skutek pogarszającego się stanu zdrowia (raniony podczas zamachu 30 VIII 1918), celowo izolowany przez Biuro Polityczne w Gorkach, starał się wywierać osobisty wpływ na decyzje polityczne, inicjując m.in. powstanie ZSRR. W dyktowanych pod koniec życia notatkach, zwanych potocznie testamentem politycznym Lenina, formułował dyrektywy polityczne, ale również poddał krytyce J. Stalina (z którym wówczas pozostawał w ostrym ambicjonalnym konflikcie) i in. członków kierownictwa partyjnego, sugerując utworzenie po swej śmierci kolektywnego kierownictwa. Zmarł 21 I 1924 w Gorkach koło Moskwy. Został pochowany, wbrew woli Krupskiej, na Placu Czerwonym w Moskwie w specjalnie zbudowanym Mauzoleum.

Kult Lenina, główne prace

Oficjalny kult Lenina przetrwał do upadku ZSRR; w Rosji kontynuują go zwolennicy partii komunistycznej. Główne prace: Rozwój kapitalizmu w Rosji (1899, wydanie polskie 1953), Co robić (1902, wydanie polskie 1933), Materializm a empiriokrytycyzm (1909, wydanie polskie 1949), Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu (1917, wydanie polskie 1919), Państwo a rewolucja (1918, wydanie polskie 1919), Nieizwiestnyje dokumienty 1891–1922 (1999).

Bibliografia

Dzieła wszystkie, t. 1–55, Warszawa 1983–90.

Ułan Ude, pomnik W. Lenina (Rosja)

Wojna polsko-bolszewicka 1919–21. 13. dywizja pod Koziatynem

Lissitzky El, Czerwonym klinem uderz w białych, plakat propagandowy, 1919

Lenin Włodzimierz przemawia w Piotrogrodzie, 1917, obraz namalowany przez I. Brodskiego

Gorochowski Edward, plakat Lenin-Stalin, 1989

Kraków, pomnik Stalina i Lenina w Parku Strzeleckim, 1955

Marks, Engels, Lenin, Stalin