Klee Paul

Klee Paul, ur. 18 XII 1879, Münchenbuchsee k. Berna, zm. 29 VI 1940, Muralto k. Locarno,

szwajcarski malarz i grafik, działający głównie w Niemczech.

Urodził się 18 XII 1879 w Münchenbuchsee koło Berna.

Poszukiwania twórcze

Studiował w Monachium, najpierw w prywatnej szkole H. Knirra (1898–1900), następnie u F. von Stucka w akademii sztuk pięknych (1900–01); podczas podroży po Włoszech 1902 (Rzym, Genua, Florencja, Neapol) podjął pierwsze samodzielne próby przedstawienia trzech wymiarów na płaszczyźnie. W latach 1903–05 stworzył cykl rycin, w którym określił swój stosunek do świata, w tym do sztuki (Spotkanie dwóch mężów, Kobiety i zwierzęcia, Dziewica na drzewie, Bohater o jednym skrzydle). W 1905 podróżuje do Paryża, 1906 do Berlina, w tym też roku osiadł na stałe w Monachium. Do 1911 prowadził samodzielne poszukiwania i próby własnego stylu, kiedy uznał że nadszedł czas skonfrontowania swoich poczynań z osiągnięciami innych. Nawiązał kontakt z grupą Der Blaue Reiter, a 1912, w czasie pobytu w Paryżu, z kubistami. W 1914 odbył podróż do Tunisu, która zaowocował „odkryciem” koloru i stanowiła ważny przełom w twórczości artystycznej. W 1916 został wcielony do wojska.

W 1911–20 twórcze poszukiwania Klee koncentrowały się wokół problemu tzw. improwizacji psychicznych, czyli wyrażania stanów emocjonalnych i przeżyć psychicznych za pośrednictwem języka plastycznego; w swych poszukiwaniach korzystał z doświadczeń ekspresjonizmu (głównie F. Marca) i kubizmu (przede wszystkim R. Delaunaya, który zwrócił jego uwagę na możliwości stosowania koloru jako samodzielnego środka wyrazu); istotną rolę odgrywały również muzyczne zainteresowania artysty (wynikłych zapewne też stąd, że ojciec był nauczycielem muzyki); malował ekspresyjne, rytmiczne kompozycje, konstruowane z masy kolorów o zróżnicowanych odcieniach (Domy w Saint-Germain 1914, Fen w ogrodzie Marca 1915).

Okres dojrzały

Po wojnie Klee rozpoczął działalność pedagogiczną. W latach 1920–33 wykładał w Bauhausie; 1931 objął katedrę w akademii sztuk pięknych w Düsseldorfie. W swych wykładach najczęściej poruszał problemy relacji między kompozycją obrazu a światem rzeczywistym. W 1933 prześladowany przez nazistów, którzy zakazali mu nauczania w Niemczech i uznali jego sztukę za zdegenerowaną (na wystawie Entartete Kunst wystawiono 17 jego prac), opuścił Niemcy i osiadł na stałe w Szwajcarii. Odwiedzili go tu G. Braque i P. Picasso. W 1935 Klee zapadł na postępującą, nieuleczalną chorobę (sklerodermię).

Po 1920 Klee tworzył dzieła będące zapisami myśli, swobodnych skojarzeń i nastrojów, w których emocjonalne oddziaływanie barwy i delikatnej kreski łączyło się z elementami symbolicznymi, przedstawianymi w sposób uproszczony czy groteskowy, bliski sztuce prymitywnej, a także twórczości dzieci. W tym czasie zajmował się też poezją, stąd tytuły obrazów nie są jedynie ich opisem lecz stanowią twórcze dopełnienie (Maszynka do ćwierkania 1922, Czerwona ryba 1925, Drogi główne i podrzędne 1929). W 1926 uczestniczył w pierwszej paryskiej wystawie surrealistów. W pracach powstałych po 1933, o zmienionej tematyce, bardziej ekspresyjnych, pełnych dramatyzmu i napięcia, uwidoczniły się przeżycia artysty związane zarówno z aktualną sytuacją polityczną, jak i chorobą (Strach 1934, Równanie 1936, Czarownice 1938, Dobosz, śmierć i ogień 1940). Swe przemyślenia na temat sztuki Klee zawarł w dziennikach z lat 1898–1918 (Tagebücher, Kolonia 1957), a refleksje z pracy dydaktycznej w Pädagogisches Skizzenbuch (1925).

Klee oprócz malarstwa rzeźbił, projektował i wykonywał lalki, pisał wiersze, interesował się muzyką i jej związkiem ze sztukami pięknymi, był krytykiem i recenzentem. Wywarł znaczny wpływ na sztukę współczesną, przyczyniając się zwłaszcza do rozwoju nurtu abstrakcji lirycznej. W Bernie istnieje Centrum P. Klee — muzeum poświęcone artyście, mieszczące kolekcję ponad 4 tys. jego dzieł (budowla powstała w 2005 wg projektu R. Piano). Zmarł 29 VI 1940, w Muralto koło Locarno.

Klee Paul, Pejzaż z żółtymi ptakami, 1923 — zbiory prywatne

Klee Paul, Fisch-Bild, 1922 — Kolekcja Rosengart, Lucerna

Klee Paul, Złota rybka, 1925 — Kunsthalle, Hamburg

Klee Paul, Villa R, 1919 — Kunstmuseum, Bazylea