Hrabal Bohumil
 
Encyklopedia PWN
Hrabal Bohumil Wymowa, ur. 28 III 1914, Brno-Židenice, zm. 3 II 1997, Praga,
pisarz czeski.
Kalendarium
Urodził się 28 III 1914 w Brnie-Židenicach. W 1939 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Karola w Pradze. Wykonywał bardzo wiele różnorodnych zajęć: był pracownikiem kolejowym, agentem ubezpieczeniowm, komiwojażerem w firmie galanteryjnej, pakowaczem makulatury, maszynistą i statystą w teatrze. Jego spóźniony, sensacyjny debiut (Perełka na dnie 1963) był jednym ze świadectw przełomu w literaturze czeskiej, odchodzenia od obowiązujących wzorców poetyki realistycznej. W 1964 Hrabal opublikował programowy tom opowiadań Pábitelé, którego tytułowy neologizm stał się synonimem jego poetyki i estetyki; pabitelami [‘bawidułkami’, ‘roicielami’] nazywano odtąd narratorów i bohaterów Hrabala, tytuł ten przylgnął także do samego pisarza; jego pierwowzorem był wujek Pepin (brat ojczyma), a szczególnym wcieleniem stał się narrator-bohater powieści Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych (1964, wydanie polskie 1967); w latach 60. twórczość Bohumila Hrabala zdobyła wielką popularność w Czechosłowacji i szeroki rozgłos na świecie, m.in. dzięki przekładowi i ekranizacji noweli Pociągi pod specjalnym nadzorem (1965, wydanie polskie 1969; film w reżyserii J. Menzla 1966, nagrodzony Oscarem).
Twórca niepokorny
Po 1968 twórczość Hrabala została objęta zakazem druku, od 1975 pisarz publikował już oficjalnie (m.in. utwory o motywach autobiograficznych), ale najważniejsza część jego dorobku ukazywała się w drugim obiegu i w wydawnictwach emigracyjnych, m.in. powieści: Zbyt głośna samotność (1976, wydanie polskie poza cenzurą 1978), w której ożywił mit Syzyfa i stworzył parabolę literatury odnawiającej się na śmietniku makulatury, a także Obsługiwałem angielskiego króla (1975, wydanie polskie poza cenzurą 1989, ekranizacja 2007 J. Menzla) oraz Czuły barbarzyńca (1973, wydanie polskie 1997), poświęcony przyjacielowi artyście plastykowi V. Boudnikowi; niektóre z opowiadań Hrabala opublikowano w pierwotnej, nieocenzurowanej wersji dopiero po 1989: Kain. Opowiadanie egzystencjalne (1949), z wątkami przeniesionymi później do Pociągów pod specjalnym nadzorem, oraz Jarmilka (1952), w duchu propagowanego wówczas totalnego realizmu. 3 II 1997 w Pradze schorowany pisarz, karmiąc gołębie, wypadł z okna na piątym piętrze, co przez wielu jego przyjaciół było odczytane jako akt samobójczej śmierci.
Związki literackie
Utwory Hrabala mają wiele wersji; grę z własnymi tekstami prowadził pisarz ze względu na presję cenzury, ale uczynił ją też elementem autorskiej strategii; proza Hrabala jest zakorzeniona w tradycji czeskiej oraz światowej awangardy, przede wszystkim surrealizmu; w potocznym odbiorze, jak również w oczach znacznej części krytyki Hrabal uchodzi jednak za kontynuatora tradycji narracyjnej J. Haška; w autokomentarzach pisarz odwoływał się do teorii W. Szkłowskiego oraz R. Barthesa; inspiracje filozoficzne czerpał z A. Schopenhauera oraz L. Klímy, również z europejskiego nurtu filozofii egzystencjalnej (A. Camus), często cytował myślicieli antycznych, chrześcijańskich i wschodnich; proza Hrabala ma charakter wyraźnie autobiograficzny; ten nurt jest też swoiście rozdwojony na utwory publikowane oficjalnie: Postrzyżyny (1976, wydanie polskie 1980), Taka piękna żałoba (1979, wydanie polskie poza cenzurą 1983), Skarby świata całego (1981, wydanie polskie 1985), Auteczko (1983, wydanie polskie 2003), i nieoficjalnie: Przerwy w zabudowie, Vita nuova, Wesela w domu (1986, wydanie polskie poza cenzurą 1988–89). Hrabala otacza legenda największego czeskiego pisarza, słynącego z tego, że potrafił zalać drugiego człowiek potokiem słów. Ważnym elementem pisarskiej legendy Bohumila Hrabala jest jego sympatia do Stanów Zjednoczonych, które nazywał Stanami Zadowolonymi Ameryki, cytując często zdanie Th. Dylana: „Kto nie kocha Ameryki, nienawidzi ludzi”. W Polsce niezwykle popularny, tłumaczony niemal na bieżąco zarówno w oficjalnym (A. Czcibor-Piotrowski), jak i w drugim obiegu (P. Godlewski, J. Stachowski). Polski wybór utworów Rozpirzony bęben. Opowiadania wybrane (2000).
Bibliografia
Sebrané spisy Bohumila Hrabala, t. 1–19, Praha 1992–97;
Dzieła wybrane Bohumila Hrabala, t. 1–6, Izabelin 1996–98.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Menzel Jiři, Pociągi pod specjalnym nadzorem, kadr z filmufot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia