Genet 
, ur. 19 XII 1910, Paryż, zm. 13 IV 1986, tamże,
dramaturg i powieściopisarz francuski.
[żönẹ]
Jean , ur. 19 XII 1910, Paryż, zm. 13 IV 1986, tamże,
Genet Jean
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 19 XII 1910 w Paryżu. Był nieślubnym dzieckiem porzuconym przez matkę, wychowywał się początkowo w przytułku, potem na wsi w rodzinie zastępczej. Na jego późniejszym życiu głęboko zaważyły upokorzenia z dzieciństwa. Za kradzieże i ucieczki ze szkoły został skierowany do domu poprawczego, gdzie zaczął identyfikować się z rolą wyrzutka i przestępcy. W latach 30. odbywał służbę wojskową w Algierii, ale po kilku latach zdezerterował. Obracał się w środowisku ludzi z marginesu. Wielokrotnie karany za drobne kradzieże i włóczęgostwo, część swych utworów pisał w czasie pobytów w więzieniu; 1948 został ułaskawiony wskutek interwencji grupy wybitnych literatów i artystów (m.in. J.-P. Sartre’a i J. Cocteau).
„Teatr w teatrze”
Bystry psycholog i obserwator, oparł swą twórczość na własnych przeżyciach, dając im za tło brutalny i bezwzględny obraz świata przestępczego. Przedstawiciel awangardy teatralnej (teatr absurdu), tworzył m.in. pod wpływem idei teatru okrucieństwa A. Artauda. Jego sztuki, w których absurd rodzi się ze starcia między normami społecznymi i metafizycznym złem, przedstawiają człowieka zamkniętego w świecie pozorów i kłamstwa, m.in.: dramat z życia więźniów Ścisły nadzór (1949, wystawienie polskie 1972) oraz dramaty obyczajowe wymierzone w obłudę moralną burżuazji, (Pokojówki 1947, wystawienie polskie 1958, Balkon 1959, wystawienie polskie 1972), w militaryzm i rasizm (Murzyni 1958, wystawienie polskie 1961). Typowe genetowskie motywy to „odgrywanie roli”, odwrócenie wartości, sakralizacja upadku i poniżenia, fascynacja śmiercią. Teatr był dla Jeana Geneta swoistym rytuałem, oczyszczającą ceremonią.
Powieściopisarstwo
Genet był ponadto autorem powieści (Matka Boska Kwietna 1944, Cud róży 1946, obie wydanie polskie 1994, Ceremonie żałobne 1947, wydanie polskie 1995), wspomnień (Dziennik złodzieja 1949, wydanie polskie 1984) i poezji. Matka Boska Kwietna to oniryczna powieść, w której codzienność i wspomnienia z paryskiego półświatka przekształcają się w uduchowioną fantasmagorię, wyszukana poetycka metafora łączy się z wulgaryzmami i skatologią, to co nędzne i brudne zmienia się w piękno. Po 1960 Genet uprawiał głównie budzącą wiele kontrowersji, obrazoburczą publicystykę (apologia ruchów lewackich). Jean Genet zmarł 13 IV 1986 w Paryżu. Wkrótce po śmierci pisarza w 1986 wydano Un Captif amoureux, sfabularyzowaną relację z pobytów Geneta w Ameryce, gdzie kontaktował się z „Czarnymi Panterami” i palestyńskimi bojownikami. Oryginalne dzieło Geneta, nacechowane bezwzględną szczerością i odwagą wypowiedzi (np. w ukazywaniu życia przestępczego i własnych doświadczeń homoseksualnych), oraz barwny życiorys stały się tematem obszernego studium Sartre’a Saint-Genet, comédien et martyr (1952, stanowiącego wprowadzenie do 1. wydania dzieł zebranych Geneta); 1993 ukazała się fundamentalna, 700-stronicowa biografia Jean Genet autorstwa E. White’a. Utwory Geneta na język polski przekładali: J. Lisowski, P. Kamiński, K. Rodowska, M. Skibniewska, B. Szwarcman-Czarnota, A. Wasilewska, K. Zabłocki.
