Dunikowski Ksawery
 
Encyklopedia PWN
Dunikowski Ksawery, ur. 24 XI 1875, Kraków, zm. 26 I 1964, Warszawa,
rzeźbiarz i malarz.
Kalendarium
Urodził się 24 XI 1875 w Krakowie. Początkowo uczęszczał do Szkoły Technicznej w Krakowie; ok. 1895 rozpoczął naukę modelowania w pracowniach warszawskich rzeźbiarzy B. Syrewicza i L. Wasilkowskiego; 1896 powrócił do Krakowa, gdzie odbył studia w Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem A. Dauna (1896–99) i K. Laszczki (1899–1903); brał udział w plenerach malarskich, prowadzonych przez J. Stanisławskiego; od 1895 uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą; 1904 objął stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie; zastrzelenie 19 I 1905 przez Dunikowskiego malarza W. Pawliszaka, w wyniku osobistego zatargu, skomplikowało jego stosunki z warszawskim środowiskiem artystycznym; 1910, po zaostrzeniu się konfliktu między Szkołą a jej Radą Opiekuńczą, artysta porzucił uczelnię i wrócił do Krakowa; 1910–14 członek Towarzystwa Rzeźba; 1914 wyjechał do Londynu; po wybuchu I wojny światowej przeniósł się do Francji i po półrocznym pobycie w Legii Cudzoziemskiej w Bajonnie, osiadł na prawie 10 lat w Paryżu; 1922 powrócił do Polski, gdzie objął katedrę rzeźby w ASP w Krakowie (1930 profesor); w 20-leciu międzywojennym był laureatem m.in. nagrody artystycznej miasta Warszawy (1932), państwowej nagrody plastycznej (1935) i nagrody Związku Artystów Rzeźbiarzy (1937); 1940 aresztowany i 26 VI osadzony w obozie koncentracyjnym Auschwitz, gdzie przebywał do końca okupacji; 1946–55 uczył w ASP w Krakowie, po czym przeniósł się na stałe do Warszawy; od 1959 objął katedrę na Wydziale Rzeźby i Architektury w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Angażował się w powojenne życie polityczne (1948 uczestniczył w obradach Międzynarodowego Kongresu Intelektualistów we Wrocławiu; 1950 wszedł w skład Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju) oraz uczestniczył w organizacji życia artystycznego (1957 prezes Rady Artystycznej ZPAP). Zmarł 26 I 1964 w Warszawie.
Wczesna twórczość — do 1913
Pierwszy okres twórczości Dunikowskiego (1896–1913) charakteryzuje poszukiwanie własnego stylu, kształtowanego pod wpływem rzeźby europejskiej, przede wszystkim A. Rodina i symbolizmu; ok. 1900 artysta stworzył wiele kompozycji, wyrastających z ducha filozofii i literatury S. Przybyszewskiego, z którym pozostawał w bardzo bliskich kontaktach; wpływ ten uwidocznił się w tematyce i wymowie dzieł, będących wyrazem pesymistycznych refleksji nad ludzką egzystencją i próbą zgłębienia tajemnic bytu (rzeźby z cyklu Człowiek 1898–1905: Byt, Myśl, Tchnienie, Macierzyństwo, Jarzmo, Mężczyzna i kobieta); jednocześnie Dunikowski tworzył liczne portrety, odznaczające się doskonałą charakterystyką modela i bogactwem wyrazu psychicznego, któremu jest podporządkowana forma; cechą charakterystyczną prac artysty z pierwszego okresu jest umiejętność wprowadzania lapidarnych skrótów formalnych, najlepiej wyrażających treść dzieła; stylistyka rzeźb jest przy tym bardzo różnorodna: od naturalistycznej (Prometeusz 1898–99, Głowa matki 1899) i impresjonistycznej (Portret Henryka Szczyglińskiego 1898), po ekspresjonistyczną (Fatum ok. 1902, Kobiety brzemienne 1906) i bliską uproszczonemu kubizmowi (Dante 1902). Dziełem zamykającym pierwszy etap twórczości Dunikowskiego jest dekoracja rzeźbiarska portalu w fasadzie kościoła Jezuitów w Krakowie (1910–12), charakteryzująca się spokojem monumentalnej formy, nawiązującej do wczesnego gotyku.
Okres międzywojenny
We Francji artysta zetknął się ze współczesną rzeźbą francuską, zawarł znajomość z niektórymi jej twórcami (m.in. Ch. Despiau), co nie wpłynęło jednak na zmianę ukształtowanego już indywidualnego stylu. W 1917–20 Dunikowski stworzył dzieła świadczące o osiągnięciu pełnej dojrzałości twórczej, operujące mocną, zdecydowaną bryłą i ostro przecinającymi się płaszczyznami (Głowa Jana Rubczaka; Głowa redaktora Thumena), niekiedy silnie zgeometryzowane (Głowa bolszewika) lub zdradzające ślady fascynacji rzeźbą archaiczną (Głowa śpiewaka greckiego); do sztuki archaicznej nawiązywały także polichromowane półpostaciowe figury kobiet: Amerykanka I, II, Francuzka I, II, Polka I, II, III; zainteresowanie problemami rzeźby monumentalnej uwidoczniło się w 2 wybitnych dziełach Dunikowskiego — Grobowcu Bolesława Śmiałego i Autoportrecie (Idę ku słońcu), odwołujących się do filozoficzno-literackich treści Młodej Polski; w obu pracach artysta posłużył się zgeometryzowaną bryłą, w drugiej wprowadził także czysty kolor, akcentujący strukturę rzeźby. W 20-leciu międzywojennym w sztuce Dunikowskiego przeplatały się zainteresowania portretem i rzeźbą monumentalną; do najbardziej znanych dzieł z tego okresu należy zespół Głów wawelskich (1925–26), będących wizerunkami przedstawicieli polskiej inteligencji, w których dosadna charakterystyka psychologiczna łączy się z syntetyczną formą; głowy te miały być umieszczone na stropie Sali Poselskiej Zamku Królewskim na Wawelu, w miejsce brakujących głów renesansowych. Rozwojowi dążeń do monumentalizmu sprzyjały liczne zamówienia kościelne (Czterej Ewangeliści 1927 — Seminarium Śląskie, Kraków; projekty rzeźb do katedry w Katowicach, 1927–29) i publiczne (Pomnik Józefa Dietla 1936, Kraków). W tym czasie Dunikowski poważnie zajął się także malarstwem, którym parał się już wcześniej; tworzył obrazy osobiste, głównie portrety, w których jest widoczna tendencja do osiągnięcia syntetycznej kolorystyki oraz przejrzystej struktury przestrzennej (Autoportret w stroju mandaryna 1935).
Twórczość powojenna
Bezpośrednio po II wojnie światowej malarstwo również zajmowało istotne miejsce w twórczości Dunikowskiego, który ze względu na stan zdrowia nie mógł intensywnie zajmować się rzeźbą (cykle Oświęcim 1949–55, Muzyka 1958); pod koniec lat 40. i na początku 50. artysta opracował projekty Pomnika Czynu Powstańczego na Górze Św. Anny (1946–52) i Pomnika Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej w Olsztynie (1949–53), dla których charakterystyczne jest organiczne zespolenie rzeźby z architekturą, statyczna i przejrzysta kompozycja prosto ciętych brył i gładkich płaszczyzn z wkomponowanymi w nie uproszczonymi postaciami ludzkimi; wiele innych koncepcji pomnikowych pozostało w projektach (m.in. pomnik A. Mickiewicza dla Poznania 1948); oprócz rzeźby pomnikowej Dunikowski nadal zajmował się portretami osób współcześnie żyjących (J. Starzyński, W. Biegański) oraz postaci historycznej (H. Modrzejewska, C. Norwid, J. Kochanowski); stworzył także nowy cykl Głów wawelskich (od 1953). Obecnie większość dzieł Dunikowskiego znajduje się w poświęconym artyście oddziale warszawskiego Muzeum Narodowego w Królikarni.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Dunikowski Ksawery, pomnik Czynu Powstańczego na Górze Świętej Annyfot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dunikowski Ksawery, Tchnienie, przed 1903 — Muzeum Narodowe, Warszawafot. B. Kędzierzawska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dunikowski Ksawery, Madonna, 1910–11 — Muzeum Narodowe, Kraków fot. M. Studnicki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dunikowski Ksawery, pomnik F. Mączyńskiego, 1912 fot. S. Stachowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia