Czekanowski Jan
 
Encyklopedia PWN
Czekanowski Jan, ur. 6 X 1882, Głuchów, zm. 20 VII 1965, Szczecin,
polski antropolog i etnolog, twórca tzw. lwowskiej szkoły antropologicznej o światowym rozgłosie.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 6 X 1882 w Głuchowie koło Grójca.
Początkowo uczył się w Warszawie i w Libawie na Łotwie, gdzie 1902 zdał maturę. W 1902 rozpoczął studia antropologiczne na uniwersytecie w Zurychu pod kierunkiem jednego z twórców nowoczesnej antropologii — R. Martina, studiował też anatomię u G. Rugego oraz matematykę u H. Burghardta 1906 uzyskał tytuł doktora i objął stanowisko asystenta w Königliches Museum für Völkerkunde w Berlinie (dział Afryki i Oceanii).
Z Afryki do Lwowa
W latach 1907–09 uczestniczył (jako stypendysta rządu pruskiego) w ekspedycji naukowej księcia A.F. Meklemburskiego do Afryki (obszar międzyrzecza Nil–Kongo), badając m.in. ludy Bantu i Pigmejów. Wyniki swoich badań i obserwacji opisał w dziele Forschungen im Nil-Kongo Zwischengebiet (tomy I–V, 1911–1927). Od 1911 był kustoszem Działu Afrykańskiego w Muzeum Etnograficznym Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu. W 1913 został kierownikiem Katedry Etnologii Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. W tym samym roku został profesorem (w latach 1934–36 był rektorem uczelni). Czekanowski był członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Towarzystwa Naukowego we Lwowie, PAU (od 1925) i od 1952 — PAN oraz wielu zagranicznych towarzystw naukowych. W okresie I wojny światowej brał udział w pracach Ligi Narodowej, opracowując dane dotyczące statystyk narodowościowych i wyznaniowych na ziemiach polskich. Jako ekspert uczestniczył w delegacji pokojowej w Paryżu.
Okres powojenny
Okres II wojny światowej spędził we Lwowie, po czym zamieszkał w okolicach Kolbuszowej, gdzie krótko był nauczycielem gimnazjalnym. W 1945 został profesorem KUL, gdzie pracował do 1949 jako kierownik Katedry Antropologii na Wydziale Humanistycznym. 1948 objął katedrę w uniwersytecie w Poznaniu (wykładając jednocześnie na KUL), gdzie wykładał do 1961. Ponadto w latach 1956–61 był profesorem Zakładu Antropologii PAN.
Dorobek naukowy Czekanowskiego obejmuje ponad 300 publikacji z zakresu dyscyplin związanych nie tylko z antropologią fizyczną i kulturową (taksonomia, seroantropologia, genetyka człowieka, afrykanistyka, historia ludów słowiańskich), lecz również z archeologią i językoznawstwem.
Za jego największe osiągnięcie uważa się wprowadzenie metod statystyki matematycznej do antropologii polskiej. Skupiając wokół siebie grupę uczniów, stworzył tzw. lwowską szkołę antropologiczną, z dużym dorobkiem wszechstronnych badań procesów raso- i etnogenezy.
Opracował również metody taksonomiczne pozwalające na indywidualne określenie osobników i wydzielenie jednorodnych grup typologicznych.
Poglądy naukowe
Czekanowski pojmował antropologię bardzo szeroko: zarówno biologicznie jak i humanistycznie. Uważał ją za naukę badającą człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych. Koncentrował się głównie na człowieku w perspektywie czasu socjologicznego, zajmując się także archeologią, etnologią i językoznawstwem. Interesował się genezą różnic między grupami ludzkimi, zwracając szczególną uwagę na zagadnienia antropogenezy, rasogenezy i etnogenezy.
Swoje poglądy na temat zróżnicowania gatunku ludzkiego zawarł w rozprawie Człowiek w czasie i przestrzeni (1927), kilkakrotnie wznawianej i uzupełnianej. Inne ważniejsze prace: Forschungen im Nil-Kongo. Zwischengebiet (1911–17), Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii (1913), Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, prehistoryczne i językoznawcze (1927), Zarys antropologii Polski (1930). W uznaniu zasług Czekanowskiego dla polskiej nauki nadano mu m.in. doktoraty honoris causa uniwersytetów we Wrocławiu oraz w Poznaniu. Zmarł 20 VII 1965 w Szczecinie. Jest pochowany na warszawskich Powązkach. Jedną z ulic Poznania nazwano imieniem Jana Czekanowskiego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia