Canetti Elias

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Canetti

[kanẹti]

Elias , ur. 25 VII 1905, Ruszczuk (ob. Ruse, Bułgaria), zm. 14 VIII 1994, Zurych,

austriacki pisarz i eseista.

Urodził się 25 VII 1905 w Ruszczuku (obecnie Ruse, Bułgaria) w bogatej rodzinie Żydów sefardyjskich osiadłych w Bułgarii; 1911 wyjechał do Wielkiej Brytanii, od 1916 przebywał w Szwajcarii i Niemczech, od 1924 w Wiedniu, 1938 przeniósł się do Londynu, od 1988 mieszkał w Zurychu. Członek austriackiego Pen Clubu.

Auto da fé

Debiutował powieścią Auto da fé (1935, wydanie polskie 1966), tematycznie zbliżoną do twórczości: H. Brocha, K. Krausa i R. Musila. Bohater powieści, uczony, posiadacz olbrzymiej biblioteki, usiłuje realizować swój idealny byt, nie bacząc na brutalne prawa rzeczywistości społecznej; postawa ta prowadzi w konsekwencji do samounicestwienia w sensie intelektualnym i fizycznym. Śmierć bohatera w płomieniach własnej biblioteki jest wyrazem protestu przeciwko deformacjom humanizmu we współczesności. Podobne rozważania Elias Canetti podjął w komediach: Wesele (1932, przekład polski „Dialog” 1967 nr 3) — metaforze samozagłady drobnomieszczańskiego świata, kierującego się jedynie egoistycznymi dążeniami zwyrodniałych jednostek, oraz Komödie der Eitelkeit (1950) — diagnozie stanu świadomości duchowej społeczeństwa u progu katastrofy dziejowej.

Reportaże, eseje, cykl Ocalony język

Problemy antropologii kulturalnej w rozwoju historycznym człowieka stały się głównym tematem traktatu Masa i władza (1960, wydanie polskie 1996) — eseistycznego zapisu zmagań z przeciwieństwami alienującymi i degradującymi byt indywidualny i społeczny. Canetti próbował zgłębić w tym traktacie genezę takich zjawisk psychologii społecznej, jak fanatyzm i okrucieństwo, wyrażając jednocześnie wiarę w terapeutyczne możliwości literatury. Canetti był mistrzem krótkich form prozatorskich (egzotyczne reportaże literackie o filozoficznej wymowie — Głosy Marrakeszu 1968, wydanie polskie 1977; eseje — polski wybór Sumienie słów 1998). Jest ponadto uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych aforystów niemieckojęzycznych, spadkobiercę tradycji G. Lichtenberga i K. Krausa (wybór polski Myśli 1976, tom Prowincja ludzka. Zapiski 1942–72 1973, wydanie polskie 1996). Ukoronowaniem twórczości literackiej pisarza był trzytomowy cykl autobiograficzny: Ocalony język (1977, wydanie polskie 1981), Pochodnia w uchu (1980, wydanie polskie 1988), Gra oczu (1985, wydanie polskie 1991) o przenikaniu się tradycji i kultur oraz formowaniu przez nie osobowości człowieka. W 1981 otrzymał Nagrodę Nobla. Zmarł 14 VIII 1994 w Zurychu.