Bergman Ernst Ingmar
 
Encyklopedia PWN
Bergman
[bạ̈rjman]
Ernst Ingmar Wymowa, ur. 14 VII 1918, Uppsala, zm. 30 VII 2007, wyspa Fårö k. Gotlandii,
szwedzki reżyser filmowy, teatralny, telewizyjny i radiowy, scenarzysta i dramaturg, producent;
Cytat
jako twórca teatralny zyskał uznanie wszechstronnością i rozległością zainteresowań, współpracował z teatrami w Hälsingborgu, Göteborgu, Malmö (1954–63 dyrektor Staadsteatern), Sztokholmie (1963–66 dyrektor Kungliga Dramatiska Teatern), Monachium; inscenizował dramaty klasyczne (m.in. Don Juan Moliera 1955, 1965 i 1983, Faust J.W. Goethego 1958), wiele sztuk współczesnych (m.in. Kto się boi Wirginii Woolf? E. Albeego 1963, Iwona, księżniczka Burgunda W. Gombrowicza 1980, 1995); uznanie przyniosły mu inscenizacje dramatów W. Szekspira (Makbet 1944 i 1948, Wieczór Trzech Króli 1975, Król Lir 1984, Hamlet 1987), H. Ibsena (Peer Gynt 1957, Hedda Gabler 1964 i 1966), A. Strindberga (Sonata widm 1954, Gra snów 1970, Do Damaszku 1974, Panna Julia 1986); jego warsztat reżysera teatralnego odznaczał się poszanowaniem literackich pierwowzorów oraz precyzyjnym prowadzeniem aktorów, chociaż Bergman nie stronił od eksperymentów. Pierwszy film na podstawie jego scenariusza (Skandal A. Sjöberga) powstał 1944, pierwszy własny film fabularny (Kryzys) nakręcił 1946, a 1949 pierwszy według własnego scenariusza — Więzienie, stanowiący autorską metafizyczną wizję świata i ludzkiego losu, a także artystyczny i egzystencjalistyczny manifest młodego pokolenia ówczesnej Szwecji. Zrealizowane 1946–57 filmy ukazywały związki między kobietą (wnikliwie portretowaną) i mężczyzną (Pragnienie 1949, Kobiety czekają 1952, Wakacje z Moniką 1953, Marzenia kobiet 1955), a także analizowały psychologiczną i społeczną kondycję artysty (Letni sen 1951, Wieczór kuglarzy 1953). Po błyskotliwej komedii obyczajowej Uśmiech nocy (1955, nagrodzona na MFF w Cannes) Bergman zmienił poetykę, tworząc moralitety, które przyniosły mu światową sławę. Siódma pieczęć (1957) jest alegorią na temat człowieka i jego nieustannego poszukiwania Boga i śmierci jako jedynego pewnika. W filmie Tam, gdzie rosną poziomki (1957) — uznawanym za szczytowe osiągnięcie Bergmana — podjął motyw powrotu człowieka do przeszłości, w której odnajduje on zagubiony sens życia, by, paradoksalnie, u progu śmierci pokonać własną alienację, wrócić między żywych. Temat cierpienia i wszechwładnego zła z wyjątkową wyrazistością ukazał w Źródle (1960, film nagrodzony Oscarem). Jak w zwierciadle (1960, nagrodzony Oscarem), Goście Wieczerzy Pańskiej (1963), Milczenie (1963, nagrodzone Oscarem) to tryptyk o trzech wielkich obsesjach Bergmana — poniżeniu, samotności i śmierci, analizowanych z pozycji agnostyka. Persona (1966) jest zakwestionowaniem wiary w humanistyczną misję sztuki. W latach 70. dokonania Bergmana, coraz bardziej oddalając się od metafizyki, zbliżają się do spraw ziemskich, czysto ludzkich, złożoności uczuć, budowania związków z Bogiem, współistnienia dobra i zła (Szepty i krzyki 1972, Jesienna sonata 1978). Szczególne miejsce w jego twórczości zajmuje Jajo węża, film polityczny o rodzącym się w Niemczech w latach 20. nazizmie. Zamknięciem reżyserskiego dorobku stała się filmowa autobiografia Fanny i Aleksander (1983, nagrodzona Oscarem), w której powróciły w łagodniejszej formie wszystkie Bergmanowskie obsesje: oschłość protestantyzmu, libertynizm mieszczański, okrucieństwo życia małżeńskiego, pytanie o miejsce artysty i sztuki w świecie. Bergman realizował także filmy dokumentalne, głównie o wyspie Fårö, z którą jest związana geneza wielu jego filmów (Fårö-Dokument 1979 1979, Twarz Karin 1985 oraz Dokument Fanny och Alexander 1986) oraz filmy telewizyjne (Twarzą w twarz, Sceny z życia małżeńskiego, ekranizacja opery Czarodziejski flet W.A. Mozarta) oraz słuchowiska radiowe; zostały wydane: Scenariusze (polski wybór 1973), Sceny z życia małżeńskiego (1973, wydanie polskie 1975), Twarzą w twarz (1976, wydanie polskie 1978), Jajo węża, Jesienna sonata (1977, wydanie polskie 1980), impresja autobiograficzna Laterna magica (1987, wydanie polskie 1991) oraz na temat twórczości filmowej Obrazy (1990, wydanie polskie 1993). Bergman otrzymał kilkanaście nagród na międzynarodowych festiwalach filmowych, kilka Oscarów, Felixa za całokształt twórczości (1988) oraz jubileuszowe wyróżnienie Palmę Palm w Cannes (1997).
Bibliografia
Ingmar Bergman. W opinii krytyki zagranicznej, oprac. D. Zielińska, Warszawa 1987;
T. Szczepański Zwierciadło Bergmana, Gdańsk 1999.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia