Aśoka, przydomek Pijadassi [‘o miłym wejrzeniu’], z dynastii Maurjów, żył w III w. p.n.e.,
władca indyjski panujący prawdopodobnie 268–232 p.n.e.
Aśoka
Encyklopedia PWN
Żył w III w. p.n.e. Był wnukiem Ćandragupty Maurji, synem Bindusary.
Organizator państwa
Tron Magadhy objął po czteroletnich walkach o sukcesję. Około 260 p.n.e. podbił Kalingę (współczesna Orisa, nad zatoką Bengalską), kończąc tak proces podporządkowywania dynastii wszystkich (poza skrajnym południem) rozwiniętych rolniczo obszarów subkontynentu indyjskiego. Budując administrację imperialną wzorował się na doświadczeniach perskiej dynastii Achemenidów. Jego edykty są pierwszymi pisanymi źródłami historii Indii; ich rozmieszczenie pozwala na określenie zasięgu imperium a wzmianki o pięciu greckich władcach Zachodu umożliwiają datowanie jego panowania.
Dobre Prawo
W przedstawianej w edyktach doktrynie państwowej (Dobre Prawo – sad-dhamma) Aśoka świadomie nawiązywał do etycznych zasad buddyzmu, eksponował wyprowadzoną z nich zasadę odpowiedzialności społecznej. Szczególne znaczenie przypisywał konieczności ograniczenia przemocy jako instrumentu władzy, podkreślał moralny walor dobrowolnej współpracy. Podług brzmienia XIII orędzia Aśoka zwrócił się ku buddyzmowi po krwawej wojnie z Kalingą: ”Po przyłączeniu kraju Kalingów Król Miły Bogom od razu zwrócił się ku Dobremu Prawu […]. Oto skrucha ogarnęła Miłego Bogom Króla […]. Bo gdy wolny kraj zostaje zdobyty, powoduje to ofiary w zabitych oraz śmierć i deportację ludzi. Myśl o tym odczuwa Król Miły Bogom nad miarę boleśnie jako poważne obciążenie". Według innych przekazów władca, pierwotnie bezwzględny i okrutny, doznał wewnętrznej przemiany na widok promieniejącego spokojem buddyjskiego mnicha.
Pobudki, którymi kierował się Aśoka, nie wypływały jednak, jak sądzono jeszcze przed półwieczem, jedynie z buddyjskiego humanizmu. Zadania, które wyznaczył administracji imperialnej, miały służyć przede wszystkim integracji ludności wokół idei wspólnego państwa. Przedmiotem jego szczególnej troski było bezpieczeństwo handlu wewnątrz-indyjskiego i zagranicznego, utrzymywanie starych i wytyczanie nowych szlaków handlowych, łączących Magadhę w centrum imperium z Południem i krajami hellenistycznego Zachodu. Edykty władcy ryto na skałach i kolumnach, posługując się w większości pismem brahmi — protoplastą wszystkich pism indyjskiego kręgu cywilizacyjnego. Poznano dotychczas 36 orędzi zapisanych w dialektach północnych Indii. Orędzie kandaharskie ułożono w językach aramejskim i greckim; termin dhamma przełożono w nim jako eusebeia (łac. pietas).
Buddyzm — religia państwowa
Zgodnie z tradycją, Aśoka kazał rozkopać kopce mogilne, w których za czasów pierwszych władców Magadhy złożono relikwie Buddy, podzielić je na mniejsze cząstki i wznieść nad nimi, na obszarze całego imperium, nowe, trwałe kopce (stupy), jako widome znaki obecności Buddy. Przypuszcza się, że ten akt, nawiązujący do mitu założycielskiego państwa Magadhy, miał na celu połączenie zróżnicowanych cywilizacyjnie, kulturowo i etnicznie ziem imperium za pośrednictwem jednej, prostej i powszechnie zrozumiałej koncepcji człowieczeństwa, i przyśpieszenie procesu przechodzenia ludności od tożsamości plemiennej do tożsamości terytorialnej.
W polityce wewnętrznej Aśoka zwracał uwagę na konieczność nadzoru nad wspólnotami religijnymi. Jako świecki wyznawca (upasaka) nauk Buddy ograniczył radykalnie spożywanie mięsa na dworze. Ingerował w sprawy gminy buddyjskiej (sangha), zalecał zestaw tekstów, które uważał za szczególnie wartościowe; wg tradycji zwołał trzeci sobór buddyjski (250 p.n.e). Wspierał szerzenie buddyzmu poza Indiami. Grupie mnichów, którzy udali się z misją krzewienia buddyzmu na Cejlon, miał przewodniczyć jego syn, Mahinda.
Władca idealny
Legenda o Aśoce – sprawiedliwym buddyjskim władcy, szanującym życie wszystkich istot i dbałym o rozprzestrzenianie się nauk Buddy, przetrwała dynastię Maurjów i wywarła wpływ na sposób sprawowania rządów na Cejlonie i w buddyjskich krajach Azji Południowo-Wschodniej. Odwołując się do obrazu idealnego, tolerancyjnego władcy, ojcowie konstytucji indyjskiej (1950) obrali za godło Republiki Indii kapitel kolumny z Sarnathu, którą Aśoka kazał upamiętnić miejsce pierwszego kazania Buddy.
A.K.
