Anders Władysław
 
Encyklopedia PWN
Anders Władysław, ur. 11 VIII 1892, Błonie (pow. kutnowski), zm. 12 V 1970, Londyn,
generał, polityk.
Kalendarium
Urodził się 11 VIII 1892 w Błoniu (pow. kutnowski). W 1911–14 studiował na politechnice w Rydze; od 1914 w armii rosyjskiej, m.in. w 3. pułku dragonów w Prusach Wschodnich, II 1917 ukończył kurs Akademii Sztabu Generalnego w Piotrogrodzie, następnie został szefem sztabu 7. dywizji strzelców.
I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka
We IX–XI 1917 był dowódcą szwadronu w Polskim Pułku Ułanów (późniejszy 1. Pułk Ułanów Krechowieckich), następnie kolejno: oficerem łącznikowym w I Korpusie Polskim na Wschodzie, od II 1918 szefem sztabu 1. dywizji strzelców; po rozwiązaniu Korpusu w Polskiej Sile Zbrojnej; od I 1919 szefem oddziału operacyjnego, II–III 1919 szefem sztabu Armii Wielkopolskiej; IV 1919–X 1921 był dowódcą 1. Pułku Ułanów Wielkopololskich (od 1920 jako 15. pułk, następnie — 15. Pułk Ułanów Poznańskich), m.in. podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919–20, wsławionego w walkach nad Berezyną. W latach 1921–23 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu, później w Biurze Ścisłej Rady Wojennej, 1925–26 pierwszym oficerem Sztabu Generalnego Inspektoratu Kawalerii; podczas przewrotu majowego 1926 szef sztabu dowództwa wojsk rządowych; 1926–37 dowódca II Samodzielnej Brygady Kawalerii w Równem (od 1930 — II Samodzielna Brygada Kawalerii „Brody”), od 1 I 1934 generał brygady.
II wojna światowa
Od 1937 Anders był dowódcą Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Baranowiczach, która IX 1939 weszła w skład Armii „Modlin”; dowodził nią w walkach w rejonie Lidzbarka Welskiego i Płocka, od 12 IX 1939 był dowódcą grupy operacyjnej swego imienia w walkach m.in. na Lubelszczyźnie i w rejonie Turki koło Sambora; został ciężko ranny w starciu z wojskami sowieckimi, a 29 IX internowany. W 1939–40 więziony we Lwowie, od II 1941 w centralnym więzieniu NKWD na Łubiance w Moskwie. W wyniku układu polsko-sowieckiego 30 VII 1941 został zwolniony z więzienia (4 VIII 1941) i mianowany dowódcą Armii Polskiej w ZSRR (4 VIII 1941–12 IX 1942) oraz awansowany na generała dywizji. Stojąc na stanowisku, iż cała armia, jako jednolity związek operacyjny, pójdzie do walki, przeciwstawił się żądaniom Moskwy (zgodnie z ustaleniami naczelnego wodza W. Sikorskiego z władzami sowieckimi po podpisaniu umowy wojskowej z 14 VIII 1941) użycia jednego ze związków taktycznych armii w walkach na froncie; opowiadał się za ewakuacją armii z ZSRR, wbrew stanowisku Sikorskiego. W rozmowach z premierem brytyjskim W. Churchillem (VIII 1942) wyraził swój pogląd o nieuchronnej klęsce ZSRR w wojnie z Niemcami, co w oczach brytyjskich potwierdzało sowieckie oskarżenia o szerzenie nastrojów antysowieckich przez dowództwo Armii Polskiej w ZSRR; osłabiło to pozycję rządu polskiego wobec Brytyjczyków i Rosjan.
Po ewakuacji armii
Po ewakuacji armii do Iranu został dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie (12 IX 1942–19 VIII 1943) i Drugiego Korpusu Polskiego (do 8 XI 1946), wsławionego w kampanii włoskiej walkami o Monte Cassino, Ankonę oraz Bolonię. Przeciwnik S. Mikołajczyka, którego uważał za zbyt uległego wobec ZSRR. We Włoszech był organizatorem życia społecznego i kulturalnego wychodźstwa polskiego; II–V 1945 pełnił obowiązki naczelnego wodza, a 24 IX 1946–4 VII 1954 był naczelnym wodzem i generalnym inspektorem PSZ; od 15 V 1954 — generałem broni.
Po wojnie, na uchodźstwie
Po wojnie przebywał na uchodźstwie w Londynie; do końca życia był uważany za przywódcę politycznej emigracji wojskowej; w sporze powstałym na tle legalności objęcia 1947 urzędu Prezydenta RP przez A. Zaleskiego zajmował stanowisko mediacyjne, wobec odrzucenia jednak 1954 przez prezydenta Aktu Zjednoczenia Narodowego poparł opozycyjny obóz Rady Politycznej i Tymczasowej Rady Jedności Narodowej; 1954–70 członek Rady Trzech. Cieszył się dużym autorytetem, tak wśród polskiej emigracji, jak i u władz brytyjskich; dzięki jego staraniom roztoczono opiekę nad demobilizowanymi żołnierzami PSZ, znajdując im pracę oraz środki utrzymania; organizował życie społeczne polskiego wychodźstwa w Wielkiej Brytanii, inicjując powstawanie polskiego szkolnictwa, lecznictwa, teatrów, drukarń, prasy i wydawnictw; od 1949 przewodniczący Komisji Głównej Skarbu Narodowego; od 1953 był prezesem Polskiej Macierzy Szkolnej; 1953–64 przewodniczącym Polskiej Fundacji Kulturalnej. Uznawany przez polskie władze komunistyczne za jednego z głównych wrogów, co wynikało m.in. z jego twardej postawy wobec nacisków Moskwy w okresie formowania armii polskiej w ZSRR, a następnie jej ewakuacji na Bliski Wschód, a także zdecydowanie negatywnego stosunku wobec postanowień konferencji jałtańskiej w sprawie polskiej oraz rządów komunistów w Polsce. 26 IX 1946 Rada Ministrów pozbawiła Andersa obywatelstwa polskiego, używając jako pretekstu jego służbę w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia; decyzję z 1946 anulowała Rada Ministrów 15 III 1989. Anders zmarł 12 V 1970 w Londynie; został pochowany na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino.
Napisał m.in.: Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia lat 1939–1946 (Londyn 1949, wielokrotnie wznawiane, wydane w kraju poza cenzurą 1983), Klęska Hitlera w Rosji 1941–1945 (1952). Został odznaczony m.in.: Orderem Wojennym Virtuti Militari i pośmiertnie Orderem Orła Białego (1995).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Pogrzeb gen. W. Andersa na cmentarzu Żołnierzy Polskich na Monte Cassinofot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bitwa pod Monte Cassino, odprawa przed kolejnym atakiem, z prawej Władysław Anders, V 1944 fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia