Achmatowa Anna
 
Encyklopedia PWN
Achmatowa Anna, właśc. Anna A. Gorienko, ur. 23 VI 1889, Bolszoj Fontan k. Odessy, zm. 5 III 1966, Domodiedowo k. Moskwy,
poetka rosyjska.
Cytat
Kalendarium
Urodziła się 23 VI 1889 w Bolszoj Fontan koło Odessy. Debiutowała 1907 w wydawanym w Paryżu czasopiśmie „Sirius”.
Liryka akmeistyczna
Pierwszy tomik wierszy Achmatowej Wieczór (1912) stał się poetyckim uzasadnieniem sformułowanej przez N. Gumilowa teorii akmeizmu. Od 1914 Achmatowa należała do akmeistycznego ugrupowania Cech poetow; tworzyła przenikniętą subtelnym erotyzmem psychologiczną lirykę osobistą, którą cechuje przedmiotowość i konkretność obrazowania oraz zbliżone do konstrukcji fabularnej zarysowanie sytuacji lirycznej (tomik Różaniec 1914, 1. wydanie polskie pt. Paciorki 1925 i in.). Dramatyzm kameralnych, intymnych wierszy Achmatowej pogłębia ich lakoniczna i aforystyczna forma.
Od Białego stada do Requiem
W kolejnych zbiorach (Białe stado 1917, Dmuchawiec 1921, Anno Domini MCMXXI 1922) sensualizm młodzieńczych doznań ustępuje miejsca filozoficznym i historiozoficznym przemyśleniom. Jednym z najistotniejszych motywów poezji Achmatowej stała się odmiana losu, sama istota zmian i rejestracja ich skutków. Dramatyczne koleje życia osobistego (tragiczna śmierć Gumilowa — 1910–18 mąż Achmatowej, aresztowanie syna) i wrogie ataki krytyki były przyczyną milczenia poetki w latach 1925–35. Achmatowa zajmowała się wówczas studiami nad historią sztuki i architekturą Leningradu oraz badaniem dorobku literackiego A. Puszkina (eseje o Puszkinie, polski wybór Mój Puszkin 1976). Po wieloletniej przerwie w twórczości powstał wiersz Poeta (Borys Pasternak) (1936; B. Pasternak odegrał ważną rolę w twórczości Achmatowej) oraz wstrząsający w wymowie poemat oratoryjny Requiem (1935–43, uzupełniony 1957–61, wydany Monachium 1963, polski przekład całości w: Akme znaczy szczyt 1986), poświęcony ofiarom represji stalinowskich 1937–38. Poetka zmarła 5 III 1966 w Domodiedowie koło Moskwy.
Poemat bez bohatera
W swej liryce (najkonsekwentniej od zbioru Anno Domini MCMXXI) wykorzystywała biblijne i historyczne sensy imienia Anna, a także znaczenia pseudonimu Achmatowa i różnych dat. Oznaczenia dat rocznic własnych i cudzych, pamiętnych chwil są stałym elementem jej wierszy. Historyzm był dla poetki bardzo istotną kategorią, często stawał się, prócz samego procesu twórczego, głównym przedmiotem refleksji, jak w dziele, stale dopełnianym i zmienianym, Poemat bez bohatera (pierwsza wersja 1940–42, ostateczna 1962, wydanie Ann Arbor 1978, polski przekład całości 1997, zasadnicza część utworu Rok 1913). Poemat... jest liryczną syntezą autobiografii i historiozofii, próbą poszukiwania źródeł współczesności w pierwszym dziesięcioleciu XX w.; Achmatowa — inspirowana poezją Dantego Alighieri — niweluje granicę między życiem i śmiercią, akcentuje niejednoznaczność swojej sytuacji egzystencjalnej, przywołuje zmarłych, odwołuje się do pamięci żywych (w innych poematach ustawicznej konfrontacji obu światów służy drugi głos lub konwencja ballady).
„Pamięć”
Podstawą dzieł poetyckich Achmatowej jest „pamięć” osobista, pokoleniowa, narodowa, historyczna, kulturowa (tom Trzcina, pierwotny tytuł rosyjski Iwa 1924–40, w wyborze: Iz szesti knig 1940, Elegie Północy 1940–45 i in.). W wierszach z okresu II wojny światowej poetka upamiętniła tragedię i bohaterstwo walczących w obronie ziemi ojczystej (Izbrannoje 1943, cykl Wietier wojny 1941–44). Podsumowaniem twórczości Achmatowej jest zbiór Bieg wriemieni (1965), obejmujący wiersze drukowane wcześniej i poezję lat powojennych. Do stałych, znamiennych cech warsztatu poetyckiego Achmatowej należy nadawanie epickiego charakteru swej poezji, dialog, często polemiczny, z własnymi utworami, autocytaty, cyklizacja (oprócz zamierzonych, tzw. cykle wtórne, układane później, np. Tajemnice rzemiosła, 1936–59). W jej liryce można znaleźć odwołania do tradycji chrześcijańskiej, antycznej, ludowej, do twórczości m.in.: Dantego Alighieri, W. Szekspira, P. Shelleya, J. Keatsa, G. Byrona, Puszkina, F. Dostojewskiego, I. Annienskiego, A. Błoka, kompozycji D. Szostakowicza, I. Strawinskiego, F. Chopina.
Znaczenie poezji
Poezja Achmatowej na trwałe weszła również do teorii literatury XX w.; jej liryka stanowiła podstawę do sformułowania najważniejszych tez przez formalistów (B. Eichenbaum, W. Żyrmunski) i przedstawicieli nowszej semiotyki (poetyki semantycznej i intertekstualizmu). Achmatowa tłumaczyła poezję narodów Wschodu, serbskie pieśni historyczne, utwory poetów polskich (wiersze J. Słowackiego i M. Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej). Polskie wybory poezji Achmatowej: Poezje (1964), Poezje wybrane (1970), Poezje (1981), Wiersze (1989).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Achmatowa Anna, obraz namalowany przez N. Altmana, 1919fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia