wanad

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

wanad, V, vanadium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 23;

Symbol: V

Nazwa łacińska: Vanadium

Liczba atomowa: 23

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 5 — wanadowce

Odkrycie: 1830

Odkrywca: Sefström Nils Gabriel

względna masa atomowa 50,9415; w. należy do grupy wanadowców; stalowoszary metal, twardy, kowalny, ciągliwy; temperatura topnienia 1890°C, temperatura wrzenia 3380°C, gęstość 5,96 g/cm³; odporny na działanie czynników atmosferycznych, kwasów nieutleniających (z wyjątkiem fluorowodorowego) i zasad; spalany w tlenie tworzy tlenek V₂O₅, w wysokiej temperaturze reaguje także z wodorem, azotem, węglem, chlorem; stapiany z wodorotlenkami litowców tworzy wanadany (w różnym stopniu — zależnie od odczynu roztworu — skondensowane); należy do pierwiastków przejściowych; w związkach występuje gł. na stopniu utlenienia V (związki najtrwalsze) oraz na IV, III i II, a w związkach koordynacyjnych także na niższych (–I, I); metal i jego związki są toksyczne. W. jest dość rozpowszechniony w przyrodzie; najważniejszymi minerałami są: wanadynit, karnotyt, patronit, dekluazyt; występuje też w rudach żelaza, złożach ropy naftowej, asfaltach. W. metaliczny otrzymuje się, prażąc jego rudy z dodatkiem chlorku lub węglanu sodu w celu przeprowadzenia w wanadan(V) sodu, który po wyługowaniu wodą zakwasza się i poddaje reakcjom chem. prowadzącym do otrzymania wanadanu(V) amonu — ten łatwo przeprowadzić w tlenek V₂O₅; otrzymany V₂O₅ najczęściej przerabia się na żelazowanad; czysty metal można uzyskać w wyniku redukcji V₂O₅ glinem lub wapniem. W. jest używany (zwykle w postaci żelazowanadu) gł. jako składnik stopowy stali zwiększający jej żarowytrzymałość i twardość, wytrzymałość mech., odporność na wstrząsy i uderzenia, oraz jako dodatek do stopów aluminium; ma też zastosowanie w technologii jądr. oraz jako składnik niektórych magnesów nadprzewodzących; spośród związków wanadu największe zastosowanie ma tlenek V₂O₅. Wanad odkrył 1830 N.G. Sefström.