środowisko geograficzne

środowisko geograficzne,

część przestrzeni geogr. (geosfery), na którą składają się: skorupa ziemska, część atmosfery, hydrosfera, pokrywa glebowa, szata roślinna i świat zwierzęcy.

Cechami charakterystycznymi ś.g. są: jego budowa piętrowa, wzajemne przenikanie sfer oraz przestrzenne zróżnicowanie. Za górną granicę przyjmuje się pas atmosfery odległy o 20–25 km od powierzchni Ziemi, w którym następuje maks. koncentracja ozonu, za dolną granicę — warstwę podskorupową leżącą średnio 30–40 km pod powierzchnią Ziemi (granica ta pod górami znajduje się na głęb. 70–80 km, a pod oceanami na głęb. 5–8 km). Ś.g. tworzy otoczenie fiz. (nieorg.) i biotyczne (org.), w którym żyje społeczeństwo ludzkie. W pojęciu „środowisko geograficzne” zawiera się więc środowisko przyr., czyli otaczająca ludzi przyroda, zarówno pierwotna, jak i w różnym stopniu przekształcona wskutek działalności człowieka, oraz różnorodne elementy antropogeniczne (domy, drogi, lotniska, porty, sztuczne zbiorniki wodne itp.), których współistnienie w różnego stopnia proporcjach z elementami naturalnymi tworzy określony krajobraz. Niektórzy geografowie identyfikują ś.g. z przyrodą, człowieka zaś traktują jako podmiot, na który środowisko oddziałuje, a który równocześnie działa odkształcająco na środowisko zarówno w sposób bezpośredni, widoczny w krajobrazie jako konkretne działanie gosp. (np. wycinanie lasów pod zabudowę lub w celu poszerzenia gruntów ornych, uprawa tarasowa, budowa autostrad, tuneli), jak i pośredni (np. zbudowanie zbiornika retencyjnego zmienia stosunki wodne w okolicy oraz mikroklimat), co prowadzi m.in. do zanikania określonych gat. roślin, a także wkraczania gat. bardziej przystosowanych do nowych warunków. Określenie roli i wpływu ś.g. na proces rozwoju społ. miało duże znaczenie dla ukształtowania się zarówno rozmaitych nurtów w geografii, jak i niektórych poglądów socjol. (determinizm geograficzny, posybilizm geograficzny). Geografowie od dawna przywiązują dużą wagę do określenia roli i znaczenia ś.g. w badaniach geograficznych. Geografowie fiz. badają komponenty ś.g., procesy w nim zachodzące, jego zróżnicowanie przestrzenne, jak również zmiany zachodzące w czasie. Geografowie ekon. zwracają w badaniach uwagę na zróżnicowanie zjawisk i procesów społ.-ekon. oraz na ich powiązanie między sobą oraz ze ś.g., co jest gł. zagadnieniem kierunku antropogeogr. w geografii.