spółdzielnie rolnicze

spółdzielnie rolnicze,

formy spółdzielni działających w środowisku wiejskim od poł. XIX w. związanych zwłaszcza z zaopatrzeniem i zbytem, przetwórstwem płodów rolnych, usługami roln., produkcją rolną, działalnością oszczędnościowo-pożyczkową;

kształt organizacyjny, zakres i sposób funkcjonowania spółdzielni rolniczych zależą od systemu polit.-gosp.; w krajach kapitalist. spółdzielnie rolnicze są dobrowolną i spontanicznie tworzoną formą współdziałania rolników w celu poprawienia wyników gosp. (przez kooperację i koncentrację środków produkcji); w gospodarce rynkowej spółdzielnie rolnicze mają duże znaczenie w działalności poprzedzającej bezpośrednią produkcję rolną (zaopatrzenie w roln. środki produkcji i usługi, finansowanie działalności gosp. itp.), oraz następującej po wyprodukowaniu płodów rolnych (przechowywanie, zbyt, przetwórstwo). Spółdzielnie rolnicze umożliwiają rolnikom zwiększenie dochodów przez przejęcie tej części zysków, które uprzednio otrzymywały firmy zaopatrujące rolników, handlujące produktami rolnymi i dokonujące ich przetwórstwa. Spółdzielczość roln. szczególnie bujnie rozwinęła się w krajach Europy Zachodniej; modelowym przykładem jest spółdzielczość roln. w Danii, gdzie przyczyniła się do wszechstronnego rozwoju rolnictwa i podniesienia poziomu materialnego rolników. W krajach zachodnich większość farmerów należy do kilku wyspecjalizowanych spółdzielni rolniczych (np. do spółdz. kasy oszczędnościowo-pożyczkowej, mleczarni, rzeźni i spółdz. sklepu). W krajach komunist. forma spółdzielni rolniczych została wykorzystana do kolektywizacji rolnictwa i przekształcania stosunków społ. na wsi; zwłaszcza spółdzielnie produkcyjne (RSP, kołchozy) były próbą rozszerzenia spółdzielczości na sferę bezpośredniej produkcji rolnej; w PRL duże znaczenie miały spółdzielnie kółek rolniczych (SKR), traktowane przez władze komunist. jako sposób upowszechniania kolektywizmu wśród rolników indywidualnych; spółdzielnie działały także w handlu wiejskim, skupie produktów rolnych, zaopatrzeniu rolników w środki produkcji i przetwórstwie płodów rolnych. Zarówno w PRL, jak i w innych krajach komunist. spółdzielnie rolnicze uległy centralizacji zarządzania i zatraciły charakter instytucji dobrowolnych, tworzonych spontanicznie i w pełni kontrolowanych przez członków.