socjologia moralności,
dyscyplina socjologii, której przedmiotem jest moralność traktowana jako zjawisko społ. i badana z użyciem metod i technik stosowanych w socjologii.
socjologia moralności
Encyklopedia PWN
Do gł. problemów badawczych s.m. należą: 1) zagadnienie genezy moralności traktowanej jako kategoria ogólna, np. marksowska teoria jej uwarunkowań czynnikami ekon., bądź jako konkretne zjawisko określone w kategoriach hist. i kulturowych; 2) zagadnienie kulturowego zróżnicowania moralności podejmowane przez antropologów kulturowych i socjologów, które obejmuje m.in. problem uniwersalności i relatywności standardów moralnych, np. zakazu kazirodztwa; 3) konstruowanie typologii moralności, tzn. wyodrębnianie mniej lub bardziej spójnych jej form (np. moralność mieszczańska, chrześc., rycerska, kupiecka); 4) badanie uwarunkowań moralności przez różne warunki i sytuacje społ., a także jej wpływu na owe sytuacje, np. M. Webera koncepcja związku między etyką protest. a rozwojem kapitalizmu; obecnie w tym nurcie problematyki mieści się np. pojęcie „kapitał społeczny” (R.D. Putnam) i jego roli w gosp. rozwoju społeczeństwa; 5) analizowanie w kategoriach ogólnych funkcji społ. pełnionych przez moralność, np. teoria B. Malinowskiego wiążąca z każdą normą moralną zaspokajanie istotnej potrzeby społ.; analizy R. Mertona funkcji jawnych i ukrytych tych norm; ich znaczenia dla integracji społ. (T. Parsons); 6) problematyka z pogranicza socjologii i psychologii moralności, dotycząca rozwoju moralnego jednostki, np. teoria J. Piageta wyjaśniająca charakter reprezentowanej przez jednostkę moralności („moralność dobra”, „moralność obowiązku”) socjalizacją tej jednostki w określonych środowiskach społ.; koncepcja L. Kohlberga wyróżniająca fazy rozwoju moralnego człowieka, w trakcie których zmienia on swój stosunek do kar i posłuszeństwa.
Współcześnie problematykę s.m. w dużym stopniu określają aktualne wydarzenia i procesy społ., takie jak: globalizacja, przemiany społ.-polit. zachodzące w różnych częściach świata, różnice i konflikty kulturowe, kwestie związane z pojmowaniem i implementacją praw człowieka, w tym problem równouprawnienia kobiet, procesy integracji i dezintegracji społ., patologie społeczne. W badaniach nad tymi zjawiskami problematyka s.m. z reguły stanowi element szerszego kontekstu zagadnień, np. problemu różnic w systemach wartości uznawanych przez przedstawicieli rozmaitych kultur i społeczeństw, np. program badań porównawczych WVS (World Values Survey — ogólnoświat. badanie wartości) prowadzonych 1995–96 i 2000–02 obejmujących ludność 70 krajów reprezentujących różne obszary kulturowe lub badań EVS (European Values Study) prowadzonych 1981, 1990 i 1999 obejmujących mieszkańców krajów europejskich. Szczególną rolę w powstaniu s.m. odegrały prace É. Durkheima (twórcy czasopisma „L’année sociologique”, które od pierwszego numeru zawierało dział poświęcony s.m.) oraz przedstawicieli jego szkoły: L. Lévy-Bruhla, M. Maussa, M. Halbwachsa. Do jej rozwoju przyczynili się także m.in.: L.T. Hobhouse, E. Westermarck, Weber, E. Dupréel, G. Gurvitch, N. Luhmann, R. Benedict, R.B. Brandt, Malinowski, M. i A. Edelowie, R.M. MacIver, S. Ranulf, C. Kluckhohn, M. Mead, C. Lévi-Strauss, G. Murdock.
W Polsce w powstanie i rozwój s.m. ogromny wkład wniosła M. Ossowska (Moralność mieszczańska 1956, Socjologia moralności 1963, Myśl moralna Oświecenia angielskiego 1966, Normy moralne 1973, Ethos rycerski 1973). Za prekursora s.m. na gruncie pol. należy uznać m.in. L. Petrażyckiego, do którego nawiązywał również A. Podgórecki. S.m. wśród współcz. socjologów pol. reprezentują m.in.: A. Jasińska-Kania, K. Kiciński, J. Mariański, H. Świda-Ziemba. Podobną problematykę podjął tworzący w Wielkiej Brytanii Z. Bauman.
Krzysztof Kiciński
