rozwój społeczny

rozwój społeczny,

potocznie całokształt zmian, jakim ulega dane społeczeństwo (lub nawet społeczeństwo ludzkie w ogólności).

W filozofii społ., historiozofii, socjologii (zwłaszcza wczesnej) ciągły proces istotnych, koniecznych i nieodwracalnych przemian społ., mających określony kierunek i podlegających prawom. Rozwój społeczny należy do najtrwalszych tematów myśli społ., przedmiotem systematycznej refleksji stał się jednak dopiero w XVIII i XIX w.; w odpowiedzi na rewolucyjne zmiany, jakim ulegały zwłaszcza społeczeństwa eur., powstały liczne teorie usiłujące wyjaśnić te zmiany w szerokim kontekście dziejów ludzkości od ich początków aż po hipotetyczną przyszłość (oświec. teorie postępu, heglizm, dynamika społ. A. Comte’a, różne odmiany ewolucjonizmu społ., marksizm itd.). Teorie te różniły się gł. tym, w jakich czynnikach upatrywały zasadniczych przyczyn rozwoju społecznego (przemiany świadomości, cechy biol. ludzi, przyr. warunki życia, zmiany demograf., rozwój sił wytwórczych, konflikty międzygrupowe, działalność genialnych jednostek itd.), jak charakteryzowały jego przebieg (np. ewolucja czy rewolucja), kierunek i zasadnicze fazy oraz jaką rolę wyznaczały świadomej aktywności ludzkiej w składających się na rozwój społeczny procesach. W naukach społ. XX w. zainteresowanie zbudowaniem uniwersalnej teorii rozwoju społecznego wyraźnie zmalało (choć nigdy nie wygasło całkowicie, podtrzymywane przez marksistów, neoheglistów, neoewolucjonistów i in.); ustąpiło miejsca badaniu zmian społ. w konkretnych społeczeństwach, albo stałych lub względnie stałych, mechanizmów życia społ., które są niezależne od takiej czy innej fazy domniemanego rozwoju społecznego Na tę zmianę orientacji wpłynęło, z jednej strony, odkrycie różnorodności dróg rozwojowych społeczeństw ludzkich, prowadzące do stwierdzenia niemożliwości odkrycia jednolitego wzoru, z drugiej — postępujący kryzys optymizmu poznawczego, pozwalającego łudzić się, że wcześniej lub później będzie możliwe ogarnięcie procesu hist. jako całości, wykrycie rządzących nim praw i przewidywanie na tej podstawie dalszego przebiegu wydarzeń. Upadek teorii rozwoju społecznego nie oznacza jednak, że samo pojęcie rozwoju zostało zarzucone; jest ono nadal używane — na ogół w znaczeniu zbliżonym do potocznego.