rozrywkowa muzyka, muzyka popularna, muzyka lekka,
w dzisiejszym rozumieniu — muzyka obejmująca gatunki, które charakteryzują się łatwością w odbiorze (mają tym samym możność szybkiego rozpowszechniania się) i stanowią formę rozrywki dla szerokich kręgów społecznych, a pod względem komercyjnym — dobrze sprzedający się towar dzięki swemu masowemu odbiorowi.
rozrywkowa muzyka
Encyklopedia PWN
Do gatunków takich można zaliczyć m.in.: piosenkę, śpiewogrę, operetkę, musical, rewię, wodewil, muzykę ilustracyjno-użytkową (filmową, sceniczną), wszystkie formy muzyki tanecznej i marszowej oraz tzw. muzak (łagodną, nieabsorbującą muzykę, emitowaną przez głośniki w miejscach publicznych: w domach towarowych, na dworcach i lotniskach, w restauracjach); kompozytorzy muzyki rozrywkowej sięgają też do form i gatunków tzw. muzyki wysokiej: rapsodii, oratorium, opery, miniatury instrumentalnej.
Obecne pojmowanie muzyki rozrywkowej kształtowało się od XIX w., kiedy zawodowi kompozytorzy zaczęli pisać utwory z wyraźnym przeznaczeniem użytkowym, dla zabawienia jak najszerszego grona słuchaczy (poprzednio zadanie takie realizowała tworzona anonimowo muzyka ludowa). Zazwyczaj przyjmuje się, że zakresy pojęciowe muzyki rozrywkowej, tzw. muzyki poważnej (coraz częściej zwanej klasyczną) i muzycznego folkloru są rozłączne. Współcześnie jednak, wskutek intensywnego rozwoju muzyki rozrywkowej, granica między tymi pojęciami coraz bardziej się zaciera (np. popularne w Polsce disco polo, zaliczane do muzyki rozrywkowej, jest w gruncie rzeczy nową postacią muzycznego folkloru miejskiego, w warstwie muzycznej opartego najczęściej na melodiach ludowych wiejskich, w tekstowej zaś — na folklorze podmiejskim, na gwarze młodzieżowej czy zwrotach używanych w slangu wielkomiejskich ulic).
Historyczny obraz muzyki rozrywkowej rysuje się poprzez dzieje rozrywkowego teatru muzycznego, w którym piosenka, muzyka taneczna, marszowa czy ilustracyjno-sceniczna znalazły poczesne miejsce. Za pierwowzór takiego teatru muzycznego uznaje się średniowieczną sielankę muzyczną Robin i Marion francuskiego truwera, Adama de la Halle. Tę tradycję kultywowali, aż do XVI–XVII w., wędrujący po Europie minstrele (śpiewacy, zarazem aktorzy, grajkowie, tancerze i cyrkowcy), zwani też żonglerami, we Włoszech — ribaldo, w Rosji — skomorochami, w Polsce — rybałtami. Występy rybałtów dały początek tzw. komedii rybałtowskiej (w historii teatru polskiego przyczyniła się ona do rozwoju całego gatunku komediowego, z komedią muzyczną i śpiewogrą łącznie). W okresie baroku, na przełomie XVII i XVIII w., pod wpływem oddziaływania commedii dell’arte na operę, narodziła się w Neapolu włoska opera buffa (opera komiczna), w której miejsce arii zajęła piosenka, najczęściej ludowa, związana tematycznie z realiami życia współczesnego (w odróżnieniu od opery seria, podejmującej tematy antyczne).
Włoska opera buffa stała się wzorcem dla francuskiej opéra comique. Jednocześnie rozwijała się we Francji opera wodewilowa, czerpiąca ze wzorców XVII-wiecznego francuskiego wodewilu (satyrycznej piosenki ulicznej) i oparta na ludowych pieśniach. W Anglii opera komiczna powstała z opery żebraczej, zwanej ballad opera lub beggar’s opera (mówione dialogi były tam przeplatane ludowymi melodiami) — od tytułu satyrycznego utworu J. Gaya The Beggar’s Opera (Opera żebracza), wystawionego 1728 z muzyką J.Ch. Pepuscha w londyńskim Lincoln’s Inn Fields Theater. W Niemczech i Austrii rozwijał się w XVIII w. singspiel (inaczej śpiewogra), odpowiednik francuskiego wodewilu i angielskiej opery balladowej, wywodzący się z XVII-wiecznego niemieckiego teatru jarmarcznego. W 2. połowie XVIII w. singspiel pod wpływem francuskiej opery komicznej przekształcił się w komediooperę, która zachowała jednak niemieckie piosenki ludowe. W Polsce zainteresowanie śpiewogrą datuje się od końca XVIII w. (Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale J. Stefaniego z librettem W. Bogusławskiego, 1794). Wodewil natomiast z satyrycznej piosenki ulicznej (voix de ville), śpiewanej do popularnych melodii, przekształcił się w XIX w. w gatunek sceniczno-muzyczny; wodewilami nazywano w wielu krajach europejskich krótkie komedie przeplatane piosenkami (w Polsce w XIX w. posługiwano się zamiennie nazwami: śpiewogra, krotochwila, komedioopera lub fraszka).
Jeden z najważniejszych rodzajów rozrywkowego teatru muzycznego, tzn. operetka, powstał w połowie XIX w. we Francji, w czasie rozkwitu paryskiej Opery Komicznej, mnożenia się teatrzyków bulwarowych i kabaretów (paryski Moulin Rouge). Pod koniec XIX w. stała się popularna, zwłaszcza we Francji, rewia (revue), sceniczna forma taneczno-muzyczna, łącząca piosenki, skecze wodewilowe z bogato rozbudowanymi scenami tanecznymi i wystawną scenografią (Folies Bergère w Paryżu). Równocześnie z kultywowaną w Europie operetką rozwijał się w Stanach Zjednoczonych amerykański teatr muzyczny, którego pierwszą popularną formą było tzw. minstrel show: wędrowni biali muzycy i tancerze (kobiety nie występowały), ucharakteryzowani na Murzynów, przedstawiali parodystyczne widowiska taneczno-muzyczne. Prócz tego w 2. połowie XIX w. pojawiły się inne, typowo amerykańskie, muzyczne gatunki rozrywkowo-sceniczne: extravaganza i musical comedy. Extravaganza, jako melodramatyczne widowisko muzyczno-taneczno-cyrkowe z elementami francuskiego variété, stanowiła etap pośredni między minstrel show a musicalem. W stosunku do extravaganzy Evangeline (1874) E.E. Rice’a użyto po raz pierwszy określenia „musical comedy”. Musical comedy pod koniec stulecia czerpała tematykę z amerykańskiego życia codziennego (A Trip To Chinatown C. Foyta, 1893).
Podobne nastawienie tematyczne wykazał powstały na początku XX w. musical, wytwór kultury amerykańskiej (jeden z pierwszych musicali: Statek komediantów J. Kerna do libretta O. Hammersteina II, 1927). Wraz z musicalem scenicznym rozwijał się musical filmowy, dysponujący bogatszym repertuarem środków wizualnych. Odrębne gatunki sceniczno-muzyczne powstały w 2. połowie XX w. na gruncie muzyki jazzowej i rockowej, wyrastając głównie z klasycznego musicalu: love-rock-musical (Hair G. Mc Dermonta, 1967) i rock-opera (Tommy P. Townshenda, 1969); pojawił się też na scenach balet jazzowy (za jego twórcę uchodzi amerykański choreograf J. Robbins). Próby stworzenia baletu rockowego, łączącego modne wśród młodzieży tańce z elementami baletu klasycznego, jazzowego i modern, podejmowali tacy choreografowie, jak: G. Arpino, P. Darrell, R. Joffret, H. Von Manem, w Polsce: C. Drzewiecki i E. Wycichowska. Najnowszą odmianą rozrywkowego teatru muzycznego jest instrumentalny teatr fabularny, powstały w latach 80. XX w. (teatr bez słów). Utwory tego typu prezentował w Europie Polski Teatr Instrumentalny R. Miśka (Proces 1982, Taniec lokatora 1983). (Muzyka — Muzyka rozrywkowa, Muzyka rockowa).
Wacław Panek
