robotnicy
 
Encyklopedia PWN
robotnicy,
zbiorcza nazwa różnych kategorii pracowników najemnych, przede wszystkim fizycznych, żyjących ze sprzedaży swej siły roboczej za płacę roboczą i pełniących w procesie produkcji funkcje wykonawcze.
Pojawienie się robotników jako klasy było związane z rozwojem kapitalizmu i industrializacją, która spowodowała masowy napływ do manufaktur i fabryk zubożałych chłopów i  „ludzi luźnych” z innych warstw społecznych, którzy nie znajdowali miejsca w tradycyjnej strukturze społeczno-zawodowej. Do klasy robotniczej zalicza się przede wszystkim robotników przemysłowych, chociaż często, zwłaszcza w mowie potocznej, określenie to obejmuje wszelkich najemnych pracowników fizycznych, a więc np. robotników rolnych, leśnych, pozbawionych własności narzędzi pracy pracowników zakładów rzemieślniczych, pracowników transportu itd. Od początku XIX w. skład i położenie klasy robotniczej były przedmiotem studiów, uwzględniających, z jednej strony, materialne warunki pracy i życia, z drugiej — kształtowanie się swoistego stylu życia i odrębnej świadomości klasowej. Większość autorów, nie tylko o orientacji socjalistycznej, zwracała uwagę zwłaszcza na upośledzenie klasy robotniczej w porównaniu z innymi klasami i warstwami społecznymi oraz na szybki wzrost jej liczebności. Od lat 40. XIX w. stwierdzenia takie stawały się punktem wyjścia rozważań o doniosłej roli klasy robotniczej w historycznym procesie przekształceń społecznych. Do ugruntowania i rozpowszechnienia tego poglądu przyczynili się najbardziej K. Marks i F. Engels; stworzyli oni teorię rozwoju społecznego, w której szczególna rola została przypisana klasie robotniczej jako sile sprawczej nie tylko upadku kapitalizmu, lecz i ostatecznego wyjścia ludzkości z epoki podziału na klasy. U podłoża tej koncepcji znajdowała się — oprócz wielu arbitralnych założeń historiozoficznych — diagnoza sytuacji społeczno-ekonomicznej, która na gruncie ówczesnego kapitalizmu wydawała się uzasadniona. Obejmowała ona m.in. następujące tezy: 1) klasa robotnicza jako klasa pod każdym względem upośledzona społecznie, której położenie stale się pogarsza, jest zainteresowana w rewolucji antykapitalist., nie ma bowiem niczego do stracenia; 2) rozwój nowoczesnego przemysłu spowoduje, iż będzie to klasa coraz liczniejsza, lepiej zorganizowana i zdyscyplinowana; 3) charakter produkcji kapitalistycznej będzie sprzyjał wytwarzaniu się więzów solidarności robotniczej, tym bardziej, że wyobcowani ze swoich społeczeństw robotnicy pozostaną niepodatni na idee solidaryzmu narodowego i niechętni wszelkim burżuazyjnym „przesądom”. Przez kilka następnych dziesięcioleci bieg wydarzeń zdawał się tę diagnozę potwierdzać, czego dowodem jest rozwój rewolucyjnego ruchu robotniczego oraz rosnący udział klasy robotniczej wśród ogółu aktywnych zawodowo. Pojęcie klasy robotniczej zaczęło występować w myśli społecznej w podwójnym charakterze: odnosiło się do kategorii społeczno-zawodowej, jednocześnie stało się kategorią ideologiczną, której istnienie uniezależniło się w dużym stopniu od społecznych realiów wskazujących na dezaktualizację marksowskiej diagnozy. Okazało się bowiem, że położenie klasy robotniczej w ustroju kapitalistycznym w ciągu dłuższego okresu historycznego nie pogarsza się, lecz na ogół poprawia, a znaczna część robotników nie jest wyobcowana ze swoich społeczeństw, lecz w dużym stopniu podziela ich systemy wartości i akceptuje zasady ładu ekonomiczno-politycznego. W połowie XX w. okazało się również, iż prognoza liczebnego wzrostu klasy robotniczej była trafna tylko do pewnego momentu; w najbardziej rozwiniętych krajach kapitalistycznych udział klasy robotniczej w całości populacji od kilku dziesięcioleci utrzymuje się na stabilnym poziomie lub obniża się. Wszystkie te zmiany nie oznaczają, że klasa robotnicza przestaje być kategorią społeczną o dużym znaczeniu lub że nie ma cech zasługujących na baczną uwagę badaczy i polityków społecznych; tworzy też nadal własne organizacje i programy, choć coraz rzadziej odwołują się one do jej szczególnej misji historycznej i teorii walki klas. Najwięcej trudnych problemów społecznych stwarza położenie klasy robotniczej w krajach rozwijających się, w których sytuacja przypomina pod wieloma względami warunki wczesnego kapitalizmu, oraz w tzw. krajach postkomunistycznych, w których nastąpił krach związanych z klasą robotniczą schematów ideologicznych, ale zachowują żywotność wywiedzione z nich oczekiwania socjalne, a zarazem brak jest warunków ekonomicznych do takich jej przeobrażeń, które dokonały się w rozwiniętych krajach kapitalistycznych.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia