prasa polska
 
Encyklopedia PWN
prasa polska od XIX w.,
rozbiory spowodowały, że p.p. była podporządkowana systemom prawnym i politycznym trzech państw zaborczych. Po 1815 prasa wychodząca w Królestwie Polskim zyskała prawne podstawy działania zawarte w konstytucji. Obok konserwatywnej „Gazety Warszawskiej” oraz „Gazety Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” ukazywała się wydawana od 1818 „Gazeta Codzienna Narodowa i Obca” oraz „Kurier Warszawski” (założony 1821, redaktor B. Kiciński), który stał się gł. warszawskim pismem informacyjnym (nakład do 2 tys. egz.). W Warszawie ukazywały się także periodyki o charakterze kulturalno-naukowym („Pamiętnik Warszawski”, „Dziennik Warszawski”). 1815–30 na ziemiach polskich powstało ponad 170 nowych tytułów. Od początku XIX w. poważniejszymi ośrodkami wydawniczymi stały się także: Lwów („Gazeta Lwowska”), Kraków („Gazeta Krakowska”), Poznań („Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego”) i Wilno. W okresie powstania listopadowego w Warszawie ukazało się kilka nowych tytułów (np. „Merkury” oraz „Nowa Polska”). Upadek powstania oznaczał koniec prasy niezależnej, charakter niepod„ległościowy zachowały jedynie tytuły uka„zujące się po 1831 na emigracji (demokratyczna „Nowa Polska”, konserwatywna „Kronika Emigracji Polskiej”, „Trzeci Maj” oraz „Wiadomości Polskie”). Prasa wychodząca w Królestwie została natomiast całkowicie podporządkowana rosyjskim władzom okupacyjnym. O zmianach mówić można począwszy od lat 50. XIX w.; na popularności zyskał „Kurier Warszawski” oraz rozbudowująca dział kulturalny „Gazeta Warszawska”. Ukazujący się 1851–56 „Dziennik Warszawski” H. Rzewuskiego (o ultralojalistycznym programie) okazał się gazetą informacyjną, torującą drogę do nowoczesnego dziennikarstwa. Pierwsze tytuły konspiracyjne pojawiły się 1861, a zjawisko osiągnęło apogeum w chwili wybuchu powstania styczniowego (1863), kiedy to ukazywały się 23 tytuły tajne i 35 oficjalnych. Ogółem — przed i w trakcie powstania — ukazało się ok. 60 tytułów, a niektóre z nich („Niepodległość”, „Ruch”, „Strażnica”) osiągnęły stosunkowo wysokie nakłady (do 10 tys.). Prasa emigracji postyczniowej okazała się mniej liczna i znacząca niż wydawana po 1831. Emigracja ekonomiczna, której efektem było powstanie w końcu XIX w. skupisk polskich poza krajem, sprzyjała tworzeniu prasy polonijnej, pełniącej ważkie funkcje kulturalne i przeciwdziałającej asymilacji. Jej największe centrum stanowiły Stany Zjednoczone (ponad 100 pism 1892). Upadek powstania rozpoczął okres wzmożonej rusyfikacji Królestwa, stanowił także apogeum działalności cenzury. Mimo tego 1864–85 liczba tytułów wydawanych w Warszawie wzrosła z 18 do 72; powstały nowe dzienniki informacyjne: „Wiek” (1873–82) oraz „Słowo”. Tygodniki prezentowały założenia pracy organicznej i pozytywizmu, stanowiły przy tym instytucję życia umysłowego. W 2. połowie XIX w. prasa miała najlepsze warunki do działania w Galicji. Liberalne prawo prasowe (ustawa prasowa 1862) umożliwiało zakładanie nowych tytułów i zwiększało zakres ich swobody. Barierą rozwoju był niski poziom materialny oraz analfabetyzm. Do konserwatywnego „Czasu” dołączyły po 1860 m.in.: „Gazeta Narodowa”, liberalny „Kraj”, demokratyczna „Reforma”. W końcu XIX w. w Galicji zaczęły się formować stronnictwa polityczne, co wpłynęło na powstawanie prasy partyjnej. W 1892 założono w Krakowie „Naprzód”, pierwszy polski dziennik socjalistyczny; rozwijała się prasa ruchu ludowego, dominowały jednak pisma narodowej demokracji („Wiek XX”, „Słowo Polskie”, „Przegląd Wszechpolski”, „Polak”). W 2. połowie XIX w. p.p. uległa widocznej profesjonalizacji (typologia gatunkowa oraz merytoryczna, proces formowania się zawodu dziennikarskiego, profesjonalizacja zdobywania informacji). Intensyfikacja życia politycznego na przełomie XIX i XX w. spowodowała zacieranie się podziałów pomiędzy prasą zaborów. Zniesienie cenzury prewencyjnej (XI 1905) i liberalizacja prawa prasowego otworzyły drogę do tworzenia nowych pism oraz poszerzyły zakres swobody wypowiedzi. Stronnictwo Narodowe weszło w posiadanie dziennika „Gazeta Warszawska”, od 1912 wydawało popularną „Gazetę Poranną 2 grosze”. Początek XX w. był czasem dalszego rozwoju prasy informacyjnej („Kurier Warszawski”, „Kurier Poranny”). Przed 1914 Kraków zdystansował Lwów pod względem ilości tytułów, 1893 założony został chrześcijańsko-społeczny „Głos Narodu”, a 1912 „Ilustrowany Kurier Codzienny” („IKC”); w Krakowie wychodziło także wiele ważnych pism kulturalnych m.in. „Życie”. Przed wybuchem I wojny światowej na ziemiach polskich ukazywało się ok. 1100 tytułów.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia