pozytywizm warszawski

pozytywizm warszawski,

prąd umysłowy oraz ruch społeczny rozwijający się w Polsce po klęsce powstania styczniowego 1863–64;

przyjął założenia pozytywizmu jako koncepcję światopoglądową. Głównym ośrodkiem kształtowania się myśli ideologicznej pozytywizmu w Polsce była Warszawa (stąd określenie pozytywizm warszawski), choć jego wpływy wyraźnie zaznaczyły się także np. w Galicji; do twórców pozytywizmu warszawskiego należeli: A. Świętochowski, B. Prus, P. Chmielowski, J. Ochorowicz, W. Spasowicz; wystąpienie nowej generacji, mające charakter kampanii publicystycznej, jest zwane walką „młodej” i  „starej” prasy; najważniejszy organ teoretyczny — „Przegląd Tygodniowy” — zamieszczał artykuły-manifesty, m.in. Groch na ścianę A. Wiślickiego, My i wy Świętochowskiego; „młodą” prasę reprezentowały również m.in.: „Niwa”, „Nowiny”, „Prawda”, „Głos”, „Słowo”. Pozytywizm warszawski przejawiał się w myśli polityczno-społecznej oraz w publicystyce i literaturze; romantycznej ideologii powstańczej przeciwstawił realizm polityczny (tymczasowe pogodzenie się z utratą niepodległości), program wszechstronnego ekonomicznego i kulturalnego rozwoju społeczeństwa (hasło pracy organicznej) oraz upowszechnienia oświaty, zwłaszcza wśród najniższych warstw społecznych (hasło pracy u podstaw); wpłynął na rozwój publicystyki, stworzył nowoczesne formy polemiki społeczno-politycznej, krytyki literackiej, eseistyki. Literaturze romantycznej pozytywizm warszawski przeciwstawił odmienne walory poznawcze, cele społeczno-wychowawcze; przyniósł rozkwit polskiej powieści i noweli (od tzw. noweli i powieści tendencyjnej do prozy realistycznej); za najdogodniejszy do reedukacji społeczeństwa gatunek wypowiedzi uznał powieść (ilustracja tez programowych i odzwierciedlenie rzeczywistości). Reprezentanci idei pozytywizmu warszawskiego: E. Orzeszkowa, Prus, H. Sienkiewicz, M. Konopnicka, J. Lam, I. Maciejowski, M. Bałucki, A. Asnyk, Władysław Łoziński, W. Przyborowski, A. Dygasiński. Pozytywizm warszawski stał się ok. 1870–1880 ideologią inteligencji i części burżuazji; najdłużej oddziaływał jako postawa światopoglądowa.

Orzeszkowa Eliza, Meir Ezofowicz, ilustracja

Prus Bolesław, w otoczeniu postaci ze swoich książek, ilustracja w „Tygodniku Ilustrowanym”

Sienkiewicz Henryk, Ogniem i mieczem, rękopis