parapsychologia

parapsychologia

[gr.],

termin wprowadzony 1889 przez psychologa M. Dessoira na określenie dziedziny badań dotyczących zjawisk zw. paranormalnymi;

zalicza się do nich wszelkie formy tzw. spostrzegania pozazmysłowego (ESP, ang. extrasensory perception), jak np.: jasnowidzenie (świadomość istnienia przedmiotów i zdarzeń nie pochodząca z przekazu zmysłowego), prekognicja (świadomość zdarzeń mających dopiero nastąpić), telepatia (wymiana informacji między ludźmi na odległość bez pośrednictwa zmysłów); do zjawisk tych należą również różne postacie wpływania na obiekty martwe, np. wywoływanie ich ruchu, czyli tzw. psychokineza lub telekineza, bądź żywe — bez oddziaływania na nie znanymi metodami fiz. lub chem.; istnienie tych zjawisk pozostaje do dziś, mimo licznych badań, kwestią sporną. Parapsychologia, zw. dawniej mediumizmem, wywodzi się ze spirytyzmu, a jej zwolennicy wyrażali przekonanie, że opisywane przez nich zjwiska wiążą się ze specyficznym rodzajem poznania lub przekazywania energii, nie dającym się wyjaśnić na gruncie znanych praw przyrody. Próby nauk. weryfikacji zagadnień dotyczących zjawisk paranormalnych datują się od powstania 1882 bryt. Tow. Badań Parapsychol. (Society for Psychical Research) i w kilka lat później podobnego tow. w USA. Jednym z pionierów badań parapsychol. był pol. uczony J. Ochorowicz, współdziałający na pocz. XX w. z fr. fizjologiem Ch. Richetem. Nowy etap w rozwoju parapsychologii zapoczątkowały badania prowadzone na uniwersytecie w Durham (USA) przez J.B. Rhine’a, który pierwszy zastosował metody statyst. do oceny wyników odgadywania tzw. kart Zenera. Do dziś w USA prowadzi się najwięcej badań z tej dziedziny, m.in. na uniwersytecie w Princeton (G.B. Jahn) i Charlottesville (J. Stevenson); z ośr. eur. najbardziej są znane uniw. we Fryburgu Bryzgowijskim, Edynburgu, Petersburgu i Utrechcie. Studia parapsychol. prowadzi także wiele stowarzyszeń, nie zawsze dbających o zachowanie rygorów nauk., co utrudnia ocenę wyników ich badań. W latach 60. czeski badacz Z. Rejdak zaproponował dla parapsychologii nazwę psychotronika, jednak nie znalazła ona szerszej akceptacji. Poszukiwania w dziedzinie parapsychologii nie dostarczyły wprawdzie — jak dotąd — wyników pozwalających na jednoznaczną ocenę i wyjaśnienie badanych zjawisk, zwróciły jednak uwagę na pewne nie dostrzegane wcześniej aspekty funkcjonowania organizmów żywych i postawiły nowe pytania badawcze.