osady przemysłowe

osady przemysłowe:

1) Osiedla dla robotników i rzemieślników, zakładane XVIII–XIX w. w związku z dokonującym się procesem uprzemysłowienia, niekiedy zwane osadami fabrycznymi; zwykle osady przemysłowe obejmowały zarówno zakłady przemysłowe, jak i związane z nimi kolonie domów mieszkalnych. Na ziemiach polskich powstawały od końca XVIII w. jako osady prywatne bądź rządowe i stopniowo uzyskiwały prawa miejskie; niekiedy właściciele gruntu zawierali z osadnikami umowy, które precyzowały obowiązki i prawa obu stron, ustalały wielkość działek budowlanych, zasady zabudowy itp. (np. w Ozorkowie i Zgierzu); jedną z najwcześniejszych osad przemysłowych było tzw. Osiedle Kunsztów w Łosośnej koło Grodna; w 1. połowie XIX w. jako osady przemysłowe powstały m.in.: Białogon, Konstantynów, Łódź, Nietulisko, Zduńska Wola; w 2. połowie XIX w. termin „osady przemysłowe” zaczęto stosować do wszelkich osiedli rozwijających się wokół zakładów przemysłowych.

2) Dzielnice mieszkaniowe, zwane koloniami lub domami fabrycznymi, wznoszone w 2. połowie XIX i w XX w. przez wielkie zakłady przemysłowe w już istniejących miejscowościach, dla robotników i urzędników niższego szczebla, najliczniej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim; zwykle o niskim standardzie i niewysokich czynszach, niekiedy bywały przydzielane robotnikom bezpłatnie (wówczas wydatki na ich utrzymanie obciążały koszty produkcji); w niektórych osadach przemysłowych, wznoszonych zwłaszcza w XX w., istniały także przyfabryczne szkoły, szpitale, łaźnie, sklepy i inne obiekty socjalne (np. przy Widzewskiej Manufakturze, zakładach: Scheiblera w Łodzi, Starachowickich i Żyrardowskich).