opłata

opłata,

świadczenie pieniężne pobierane na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego (lub innego związku publiczno-prawnego) z racji czynności urzędowych organów państwowych lub samorządowych albo w zamian za usługi tych organów i instytucji publicznych.

Opłaty istniały już w starożytności i średniowieczu (zwłaszcza opłaty sądowe); były one źródłem utrzymania urzędników publicznych (w państwie frankońskim udział w opłatach sądowych miał także król); upowszechnienie opłaty jako daniny publicznej nastąpiło po wprowadzeniu w 1. połowie XVII w. po raz pierwszy w Holandii opłaty od stempla, tzn. od przyłożenia lub odciśnięcia pieczęci urzędowej na wydawanych dokumentach (stąd późniejsza nazwa — opłata stemplowa). Współcześnie opłaty są istotnym źródłem dochodów budżetów państwowych i samorządowych we wszystkich krajach, pobiera się je w związku z czynnościami urzędowymi organów publicznych (np. opłaty administracyjne, sądowe), w zamian za usługi zakładów użyteczności publicznej (szpitale, szkoły, biblioteki, muzea), za korzystanie z urządzeń publicznych (parkingi, parki) i ze środowiska naturalnego (pobór wody, emisja pyłów i gazów do atmosfery). Założeniem opłaty jest zapewnienie pokrycia wydatków spowodowanych czynnościami urzędowymi, kosztów usług i utrzymania urządzeń publicznych oraz oddziaływanie hamujące, zwłaszcza ze względu na ochronę środowiska. W Polsce ogólną opłatą administracyjną jest opłata skarbowa, wywodząca się z przedwojennych opłat stemplowych, pobierana od podań i załączników do wiz, od czynności urzędowych podejmowanych na wniosek zainteresowanych (np. sporządzenie aktu stanu cywilnego), od zaświadczeń (np. wypisy z akt stanu cywilnego), od zezwoleń (np. na prowadzenie określonej działalności gospodarczej); opłata ta jest często uiszczana przez naklejenie i skasowanie specjalnych znaków wartościowych — znaczków opłaty skarbowej. Opłata skarbowa pobierana od niektórych czynności cywilnoprawnych, jak umowy, pożyczka, najem, dzierżawa, umowy majątkowe małżeńskie, udzielenie pełnomocnictwa, wystawienie weksla, jest — wbrew swej nazwie — podatkiem od tzw. obrotu niezawodowego (podobnie jak opłata targowa, obciążająca obroty handlu na targowiskach lub ulicach). Opłaty te zostały zastąpione od 2001 podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Specjalne opłaty administracyjne są pobierane w związku z czynnościami organów publicznych, jeśli nie pobiera się od nich opłaty skarbowej, są to: opłata paszportowa — za wydanie paszportu, opłata patentowa — za przyznanie patentu, opłata legalizacyjna — za sprawdzenie przyrządów mierniczych (miar i wag), opłata probiercza — za sprawdzenie i cechowanie wyrobów z metali szlachetnych, opłata konsularna — za czynności urzędów konsularnych za granicą. Fakultatywna opłata administracyjna może być ustanowiona uchwałą rady gminy od czynności nie obciążonych opłatą skarbową (np. sporządzenie testamentu przed organami gminy). Opłaty sądowe są pobierane przez sądy w postępowaniu cywilnym i karnym. Szczególną rolę spełniają opłaty za korzystanie ze środowiska naturalnego, m.in. za zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych, za pobór wody, za odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów, emisję pyłów i gazów, usuwanie drzew; mają one m.in. zapewnić środki na rekultywację środowiska, lecz także zawierają elementy sankcji za jego zanieczyszczanie, oddziałują interwencyjnie. W potocznym znaczeniu opłata oznacza należność za świadczone usługi.

Wacław Goronowski