mechanizacja rolnictwa

mechanizacja rolnictwa,

proces zastępowania pracy ręcznej w produkcji roln. pracą maszyn i urządzeń technicznych;

gł. celami mechanizacji rolnictwa są: zmniejszenie nakładów pracy ludzkiej, zwiększenie wydajności pracy, wykonywanie poszczególnych zabiegów w terminach agrotechn., zmniejszenie strat plonów i tym samym zwiększenie produkcji rolniczej. Do oceny poziomu mechanizacji rolnictwa w gospodarstwie (i w kraju) wprowadzono pojęcie „stopnia mechanizacji”, określanego w 5-stopniowej skali (T. Nowacki), gdzie kolejny stopień oznacza zmniejszanie się wysiłku fiz. człowieka i wzrost wydajności pracy: 1. stopień mechanizacji (stopień pierwotnej mechanizacji) obejmuje prace wykonywane przez człowieka za pomocą narzędzi, maszyn lub urządzeń, których siłą napędową są mięśnie ludzkie, np. kopanie łopatą, koszenie zboża kosą, kopanie ziemniaków motyką, mielenie zboża w żarnach; przy tym stopniu mechanizacji wysiłek człowieka jest znaczny, a wydajność pracy niewielka; 2. stopień mechanizacji (wstępnej mechanizacji) to prace wykonywane przez człowieka przy użyciu narzędzi, maszyn lub urządzeń techn., których siłą napędową są zwierzęta, np. orka pługiem konnym, siew siewnikiem konnym, koszenie kosiarką konną, kopanie kopaczką konną; 3. stopień mechanizacji (wstępnej motoryzacji) obejmuje prace wykonywane przez człowieka za pomocą narzędzi, maszyn i urządzeń; gł. siłą napędową jest silnik mech. (spalinowy lub elektr.), a siłę pomocniczą stanowi zwierzę pociągowe lub człowiek, np. przetaczanie kosiarki spalinowej (lub elektr.) podczas koszenia trawy, opryskiwanie roślin opryskiwaczem plecakowym z napędem silnikowym, cięcie drewna piłą mech. z posuwem ręcznym; 4. stopień mechanizacji (motoryzacji) oznacza prace wykonywane przez człowieka, w których siłą napędową są silniki mech.; wysiłek ludzki jest ograniczony tu do kierowania zmotoryzowanymi agregatami maszyn., np. orka — pługiem ciągnikowym, siew — siewnikiem ciągnikowym, zbiór zbóż, ziemniaków i buraków — kombajnami, transport ziarna, siana oraz słomy — dmuchawą, załadunek obornika na roztrząsacz — ładowaczem; przy najwyższym, 5. stopniu mechanizacji (automatyzacji) praca jest wykonywana przez maszyny i urządzenia napędzane silnikami mech. i automatycznie sterowane, np. automatyczne nawadnianie pól, zadawanie pasz zwierzętom, pojenie zwierząt, dojenie krów; udział człowieka ogranicza się tu wyłącznie do okresowego nadzoru, kontroli oraz konserwacji maszyn i urządzeń.

Początek intensywnej mechanizacji rolnictwa przypada na 2. poł. XIX w.; wprowadzono wtedy konne żniwiarki i kosiarki (gł. w Europie Zachodniej i USA), a do różnych prac w rolnictwie zaczęto wykorzystywać maszyny parowe; szczególnie szybki rozwój mechanizacji rolnictwa nastąpił po zastosowaniu do napędu maszyn roln. silników spalinowych i elektr., zwłaszcza ciągników (motoryzacja rolnictwa), tj. od początku XX w.; produkcja rozmaitych typów ciągników, wyposażanie ich w różnorodne dodatkowe urządzenia oraz konstrukcja coraz bardziej skomplikowanych maszyn roln. (np. kombajn zbożowy) umożliwiły mechanizację niemal wszystkich prac w rolnictwie, co kilkakrotnie zwiększyło wydajność i efektywność prac; w ostatnich latach ważną rolę w mechanizacji rolnictwa odgrywa wykorzystanie samolotów (agrolotnictwo) do nawożenia i ochrony roślin. Przed II wojną świat. w Polsce, w której ok. 70% ludności było zatrudnionych w rolnictwie, mechanizacja rolnictwa była bardzo słabo rozwinięta; 1939 w kraju było zaledwie ok. 1000 ciągników i 3% zelektryfikowanych gospodarstw rolnych; do 1956 mechanizacja rolnictwa obejmowała gł. gospodarstwa państw. i spółdz.; 2002 już 98% ciągników (z ponad 1364 tys. ciągników) znajdowało się w gospodarstwach indywidualnych, gdzie na 1 ciągnik przypadało ok. 11 ha użytków rolnych; po przeliczeniu liczby ciągników na 100 ha użytków rolnych Polska wspólnie z Niemcami zajmuje wśród krajów UE 6. miejsce (7 sztuk/100 ha), za Austrią (10,2), Włochami (9,4), Holandią (9,1), Finlandią (8,8), Belgią i Luksemburgiem (7,5).

Zagadnieniami postępu techn. zajmują się specjalistyczne placówki nauk.-badawcze; w Polsce ważniejszymi placówkami tego typu są m.in. Inst. Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie i Przem. Inst. Maszyn Roln. w Poznaniu.