konfiskata

konfiskata

[łac.]:

1) Wywłaszczenie całego lub części majątku.

2) Konfiskata mienia, w Polsce jedna z najcięższych kar, stosowana od średniowiecza; początkowo orzekana wraz z innymi karami (kara śmierci, wygnania), od XIII w. występuje, jako kara samoistna, orzekana za przestępstwa pospolite (zwłaszcza kradzieże, rozboje), urzędnicze, zdradę władcy i uchylanie się od służby wojsk.; w praktyce oznaczała dla skazanego przekreślenie jego pozycji społ. i polit.; od XVI w. konfiskatą dóbr na prawie ziemskim karano bezprawne podawanie się za szlachcica; sądy duchowne karały konfiskatą mienia herezje, od 1658 stosowano ją wobec arian, którzy nie opuścili kraju, a od 1668 za odstępstwo od katolicyzmu. Konfiskata mienia zmieniła charakter w okresie zaborów i okupacji niem. 1939–45, stając się przejawem polityki antypolskiej. Zaborcy (gł. Rosja) stosowali ją zwłaszcza za udział w spiskach patriotycznych i powstaniach nar. (gł. w Królestwie Pol. po powstaniu listopadowym 1830–31 — konfiskata mienia objęła wówczas ponad 3 tys. osób, skonfiskowano ok. 4 mln zł pol. kapitału i kilkaset majątków ziemskich), za służbę w armii napoleońskiej i wojsku Księstwa Warsz. 1809–12, także w stosunku do osób przebywających na polit. emigracji. W okresie okupacji niem. 1939–45 konfiskata mienia stanowiła narzędzie eksploatacji ekon. Polski oraz walki z oporem społeczeństwa; na ziemiach wcielonych do Rzeszy wywłaszczono Polaków i Żydów z ponad 95% majątków produkcyjnych, w GG z ponad 30% (w tym wszystkich Żydów); konfiskatą mienia karano m.in. za niewywiązywanie się z dostaw kontyngentowych, nielegalny handel i produkcję, niekiedy za drobne wykroczenia przeciwko zarządzeniom władz okupacyjnych. Na ziemiach okupowanych od 1939 przez ZSRR wywłaszczono właścicieli majątków ziemskich i budynków mieszkalnych w miastach, upaństwowiono zakłady przem., kopalnie i banki (np. na ziemiach wcielonych do Ukr. SRR ok. 9 tys. zakładów), prawie cały handel, skonfiskowano majątek większości stowarzyszeń i instytucji kult. oraz naukowych. W PRL na podstawie dekretu z 6 IX 1944 zlikwidowano, w ramach reformy rolnej, własność obszarniczą. Na mocy dekretu z 8 III 1946 na własność państwa przeszły wszelkie majątki III Rzeszy i Wolnego Miasta Gdańska, ich obywateli (oprócz osób narodowości pol. lub innej, prześladowanej przez Niemców), osób prawnych, spółek kontrolowanych przez obywateli niem. oraz osób zbiegłych do nieprzyjaciela; na podstawie dekretu z 5 IX 1947 państwo przejmowało także mienie pozostałe po osobach przesiedlonych do ZSRR; konfiskata mienia następowała również na podstawie decyzji Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym.
W pol. prawie karnym konfiskata, jako kara dodatkowa za przestępstwo występowała początkowo jako przepadek rzeczy, tj. przedmiotów służących, przeznaczonych lub pochodzących z przestępstwa (mogła też być orzeczona w razie skazania za naruszenie zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu lub przewozu określonych przedmiotów). Od 1970 konfiskata mienia w całości lub części była też orzekana obligatoryjnie w razie skazania za zbrodnię przeciwko podstawowym interesom polit. lub gosp. PRL lub za inną zbrodnię z chęci zysku oraz za zagarnięcie mienia społ. znacznej lub wielkiej wartości (zniesiona 1990). Od 1998 konfiskata jako środek karny występuje w Kodeksie karnym z 1977 pod zmienioną nazwą „przepadek osiągniętych korzyści majątkowych” (pochodzących chociażby pośrednio z przestępstwa).

3) Wywłaszczenie bez odszkodowania na rzecz państwa całego lub części majątku osoby prywatnej (np. konfiskata majątków obszarniczych w Polsce po wojnie).

4) Rodzaj adm. środka zabezpieczającego, np. wycofanie z obiegu druków przez właściwe organy państwowe.