filozofia narodowa,
nazwa jednego z nurtów w pol. filozofii oraz historii doktryn polit. rozwijącego się gł. 1837–48.
filozofia narodowa
Encyklopedia PWN
Przedstawicieli f.n. łączyło przekonanie o konieczności stworzenia odrębnej (zwłaszcza od niem.) filozofii, która byłaby podstawą duchowej odnowy narodu pol. i odpowiadałaby jego aspiracjom niepodległościowym, a zarazem stanowiłaby system filoz. o charakterze uniwersalnym. Pojawienie się f.n. było wywołane wzrostem zainteresowania na przeł. XVIII i XIX w. problematyką nar., na co miały wpływ prace F.W. Schellinga, J.G. Fichtego, J.G. Herdera oraz twórczość K. Brodzińskiego i J.N. Kamińskiego. Za właściwych prekursorów f.n. uznaje się J. Gołuchowskiego, M. Mochnackiego oraz J.M. Hoene-Wrońskiego. Do przedstawicieli f.n. są zaliczani: F.B. Trentowski, A. Cieszkowski, K. Libelt, E. Dembowski i H. Kamieński.
Myśliciele z kręgu f.n. podkreślali rolę narodu pol. bądź w kręgu ludów słow., bądź w wymiarze ogólnoeur. (świat.). Misja narodu pol. przyjmowała częstokroć postać mesjanizmu nar. (Hoene-Wroński), który był podstawą XIX-wiecznej romant. postaci nacjonalizmu polskiego. Przedstawicieli f.n. łączyła inspiracja filozofią niem., zwłaszcza twórczością G.W.F. Hegla. Nie oznaczała jednak bezkrytycznego doń stosunku. Krytycyzm wobec filozofii Hegla oraz chęć jej przezwyciężenia stanowił punkt wyjścia do rozważań nad odrębnością rozwoju kultury pol. oraz poszukiwania własnych, specyficznych rozwiązań. Dążyli oni do osiągnięcia w syntezie filoz. kompromisu między odrębnością uwarunkowań kultury pol. a potrzebą stworzenia systemu o charakterze uniwersalnym. Na twórczość Trentowskiego, Cieszkowskiego oraz J. Majorkiewicza znaczny wpływ wywarła również tradycja chrześc., dlatego częstokroć są zaliczani do nurtu filozofii chrześcijańskiej. Dwaj kolejni myśliciele, Dembowski oraz Kamieński, są lokowani na lewym skrzydle f.n. bowiem na ich myśli wyraźne piętno odcisnęła filozofia oświecenia fr., zwłaszcza rewolucji fr. 1789–99 z jej radykalizmem społecznym.
Z punktu widzenia historii doktryn politycznych f.n. nie jest nurtem jednorodnym. Czynnikiem zespalającym była kwestia nar., ale drogi oraz sposoby jej rozstrzygnięcia wyraźnie różniły przedstawicieli f.n. Prawe skrzydło f.n. stanowili Cieszkowski oraz Trentowski, centrum — Libelt, lewicę zaś — Dembowski i Kamieński.
Włodzimierz Bernacki
Bibliografia
Zagadnienie polskiej filozofii narodowej, w: Polska filozofia narodowa, red. M. Straszewski, Kraków 1921;
Polska myśl filozoficzna i społeczna, red. A.Walicki, t.1, Warszawa 1973;
700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna w latach 1831–1864, Warszawa 1977;
Zarys dziejów filozofii polskiej, red. A. Walicki, Warszawa 1983;
M. Król, W. Karpiński Od Mochnackiego do Piłsudskiego, Warszawa 1997.
