ex opere operato

ex opere operato

[łac., ‘mocą dzieła dokonanego’],

w teologii katol. twierdzenie odnoszące się do ważności i skuteczności aktu sakramentalnego, odróżniane od ex opere operantis [‘mocą dokonującego dzieło’].

Zostało sformułowane w 2. poł. XII w., a po raz pierwszy oficjalnie użyte 1208 przez papieża Innocentego III. E.o.o. oznacza, że w sakramencie zostaje wiernemu udzielona łaska mocą samego dokonanego aktu sakramentalnego; sakrament jest skuteczny, niezależnie od wkładu kapłana i osoby go przyjmującej. Dzieje się to „mocą Ducha Świętego”, a więc dzięki sakramentalnej obecności samego Boga (ujmowanej jako obecność w osobie Jezusa Chrystusa) w sakramencie, a szerzej — w Kościele; zrozumienie Kościoła jako mistycznego „ciała Chrystusowego” sprawia, że staje się on nie tylko jedynym szafarzem sakramentów, lecz również że dokonywany w nim akt sakramentalny stanowi zarazem o skuteczności sakramentu. Formułę e.o.o. zakwestionowała reformacja; jej przedstawiciele — podobnie do teologów katol. — twierdzili, że sakramenty mogą być udzielane wyłącznie w Kościele Chrystusowym i o ich skuteczności nie decydują osobiste przymioty duchownego; zarazem jednak ujmowali sakramenty jako „widzialne znaki niewidzialnej łaski Bożej”; sakrament jest bowiem ustanowiony nie tyle mocą dokonywanego aktu sakramentalnego, ile mocą Słowa obietnicy łaski (to słowo ustanawia sakrament). Teologia ewangelicko-reformowana i luterańska odrzuciły zasadę e.o.o. również ze względu na niedocenianie znaczenia wiary osoby przyjmującej sakrament. Współczesna teologia katol. ujmuje twierdzenie e.o.o. w szerszym kontekście, uwzględniającym rozwój refleksji chrystologicznej i eklezjologicznej, nie traktując go jako nacz. zasady sakramentologii, co otwiera nowe perspektywy przed dialogiem ekumenicznym.