etnobotanika

etnobotanika

[gr. éthnos ‘lud’, ‘plemię’, ‘naród’, botanikós ‘zielarski’ < botánē ‘roślina’],

subdyscyplina etnologii zajmująca się badaniem wiedzy lud. poszczególnych społeczności o świecie roślinnym oraz relacjami między tym światem a człowiekiem.

Termin „etnobotanika” został po raz pierwszy 1895 zastosowany przez botanika J.W. Harshbergera jako określenie studiów „nad roślinami używanymi przez ludy pierwotne i tubylcze”, zw. wcześniej botaniką tubylczą. Systematyczne studia botaników wyprzedziły zainteresowania etnologów, które przypadły na lata 90. XIX w.; ich cele badawcze były odmienne — pierwsi skupiali się na ustaleniu cech użytkowych roślin, drudzy starali się poznać tubylcze widzenie świata roślinnego oraz wniknąć w reguły i kategorie, którymi tubylcy posługują się dla jego uporządkowania. Istotną rolę w rozwoju e. odegrał V.H. Jones, określając ją jako „studia nad wzajemnymi powiązaniami człowieka pierwotnego i roślin” (1941); jego zasługą było postrzeganie e. w powiązaniu ze studiami ekol. i lingwistycznymi, rozwijającymi się w ramach amer. antropologii kulturowej; Jones udoskonalił swoją definicję w referacie na VIII Międzynar. Kongresie Botaniki (Paryż 1954), czyniąc e. jednostką studiów ekol., specjalizujących się w interakcjach człowiek–świat roślinny, wymagającą zatem narzędzi i metod ekologa. Badania H.C. Conclina (1954) zwróciły natomiast uwagę na konieczność podjęcia przez etnobotaników badania lud. taksonomii roślin, zgodnie z metodycznymi wskazówkami etnonauki. Zastosowanie metod lingwistycznych w badaniach etnobot. stało się podstawą uzyskania wartościowych danych empirycznych. Obecnie badacze zakładają, że skoro zajmują się wzajemnymi związkami ludzi i roślinnej części natury, to powinni zmierzać, na podstawie identyfikacji roślin wg klucza i zasad przyjętych w botanice, do odkrywania klasyfikacji roślin funkcjonujących w danej kulturze oraz określania wszechstronnej roli świata roślinnego w życiu konkretnej społeczności; ten ostatni aspekt badań e. uwypukla znaczenie flory tak dla społeczeństw prostych, jak i rozwiniętych.

W Polsce e. nie ma statusu dyscypliny akademickiej. Tradycje badań z tego zakresu sięgają wprawdzie przeł. XIX i XX w. (np. prace S. Eljasza-Radzikowskiego), ale dopiero 1962 zostało opublikowane pierwsze etnobot. opracowanie M. Henslowej dotyczące wszechstronnego znaczenia w kulturze lud. roślin dziko rosnących. Badania etnobot. prowadzi Katedra Etnologii Uniw. Wrocławskiego oraz Pracownia Farmacji Inst. Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN (badania nad lekami roślinnymi i ziołolecznictwem).

Irena Kabat

Bibliografia

J. Millot L’ethnobotanique, w: J. Poirier Ethnologie générale, Paris 1968;

The Nature and Status of Ethnobotany, ed. R.I. Ford, Ann Arbor 1978.