czynności procesowe
 
Encyklopedia PWN
czynności procesowe,
w pol. postępowaniu karnym zachowania się uczestnika procesu.
W prawie polskim cz.p. mogą być dokonywane zarówno przez organy prowadzące postępowanie (sąd, prokuratura), jak i strony postępowania (oskarżonego, oskarżyciela), a także innych uczestników postępowania (świadka, biegłego); reguluje je Kodeks postępowania karnego. Cz.p. należy odróżnić od zdarzeń procesowych, które niekiedy wywołują skutki procesowe, ale następują niezależnie od woli człowieka, np. upływ czasu powodujący przedawnienie. Ze względu na treść cz.p. można je podzielić na: czynności faktyczne (np. zatrzymanie osoby, przeszukanie pomieszczenia), oświadczenia wiedzy (np. zawiadomienie o przestępstwie, złożenie zeznania), oświadczenia woli, które mogą być oświadczeniami o charakterze postulatywnym (np. wniosek o zastosowanie lub uchylenie tymczasowego aresztowania, prośba o ułaskawienie) albo o charakterze imperatywnym (władczym; np. polecenie zatrzymania osoby, wydanie wyroku); oświadczenia woli mają charakter wyraźny albo dorozumiany (konkludentny); dla ich skuteczności muszą być niewadliwe, tzn. nie mogą być złożone pod wpływem groźby, przymusu lub błędu.
Cz.p. można podzielić na proste i złożone — składające się z wielu dających się wyodrębnić elementów, np. przedstawienie podejrzanemu zarzutów, które są wydawane w formie postanowienia, zapoznanie się podejrzanego z ich treścią, przesłuchanie go oraz — na żądanie podejrzanego — uzasadnienie tego postanowienia; dopuszczalne i niedopuszczalne; ważne i nieważne; skuteczne i bezskuteczne; odwołalne i nieodwołalne. Dla skuteczności cz.p. prawo wymaga dokonania jej w określonym terminie procesowym. Niekiedy dopuszczalność cz.p. jest uzależniona od tego, czy została dokonana przez osobę uprawnioną (np. w procesie karnym powództwo cywilne może być wytoczone jedynie przez pokrzywdzonego, kasacja może być wniesiona tylko przez rzecznika praw obywatelskich, prokuratora lub adwokata reprezentującego stronę procesową), czy odpowiada wymogom formalnym (pismo procesowe musi być podpisane). Cz.p. niedopuszczalna jest zawsze nieskuteczna, a dopuszczalna jest skuteczna w sensie formalnym, co nie znaczy, że będąca postulatywnym oświadczeniem woli doprowadzi do rezultatu zamierzonego przez osobę dokonującą tej cz.p., np. prawidłowe wniesienie zażalenia do postanowienia jest skuteczne w tym sensie, że powoduje konieczność jego rozpoznania, co nie oznacza, że prowadzi do uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia.
Niektóre cz.p. dokonywane przez sąd w postępowaniu karnym, przybierające formę wyroku lub postanowienia, mogą być od chwili ich wydania nieważne, jeśli są dotknięte poważnymi wadami procesowymi wyliczonymi w ustawie, np. zostały wydane przez sąd z naruszeniem zasady większości głosów; nieważność orzeczeń sądowych może być stwierdzona przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy. Niektóre cz.p. mogą podlegać ocenie z punktu widzenia ich zasadności; o zasadności oświadczeń woli o charakterze postulatywnym rozstrzyga organ, do którego czynność jest kierowana, zasadność oświadczeń woli o charakterze imperatywnym może być badana w toku kontroli instancyjnej i pozainstancyjnej, np. sąd odwoławczy kontroluje prawidłowość wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji. Także oświadczenia wiedzy podlegają ocenie z punktu widzenia ich prawdziwości lub fałszywości, np. sąd oceniając dowody, ustosunkowuje się do wiarygodności zeznań świadków.
Piotr Hofmański
W pol. postępowaniu cywilnym cz.p. są to działania sądu, stron procesu oraz innych jego uczestników zmierzające do wszczęcia (np. wniesienia pozwu, wniosku o wszczęcie egzekucji), zakończenia (zawarcie ugody sądowej przez strony, wydanie wyroku lub postanowienia przez sąd) lub wywołania innego skutku w procesie cywilnym; cz.p. dotyczą także postępownia nieprocesowego i egzekucyjnego; reguluje je Kodeks postępowania cywilnego. Dla swej skuteczności wymagają zachowania określonej (przez przepisy prawa cywilnego procesowego) formy, przyznanych uprawnień i obowiązków uczestników procesu; ich dokonanie jest ograniczone terminami, których niedotrzymanie przez strony wywołuje zazwyczaj bezskuteczność, a także inne niekorzystne dla podejmującego daną czynność skutki (np. zwrot pisma procesowego, odrzucenie pozwu lub środków odwoławczych).
Cz.p. przeciwstawia się działaniom procesowym, tj. działaniom stron procesu poza procesem, które wywołują skutki procesowe (np. zapis na sąd polubowny, umowne wskazanie właściwego dla stron sądu) oraz faktom procesowym, tj. stanom rzeczy, ich zmianom (zaszłością) prowadzącym do określonych skutków w zakresie postępowania cywilnego (np. stan majątkowy strony, działania siły wyższej). Nie są cz.p. działania świadków, biegłych i in. osób, które nie są podmiotami procesowymi, choć niejednokrotnie bezpośrednio wpływają na czynności procesowe. Według kryterium podmiotowego wyróżnia się cz.p.: sądu (np. kierujące postępowaniem, kończące postępowanie), stron i in. uczestników postępowania (np. wniesienie lub cofnięcie pozwu, wniesienie wniosku o zawieszenie postępowania) oraz prokuratora i organizacji społecznych.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia