bor

wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

bor, B, borium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 5;

Symbol: B

Nazwa łacińska: Borum

Liczba atomowa: 5

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 13 — borowce

Odkrycie: 1808

Odkrywca: Gay-Lussac Louis Joseph, Thenard Louis Jacques

względna masa atomowa 10,82; zapoczątkowuje grupę borowców; niemetal; znanych jest kilka odmian alotropowych tego pierwiastka: bor bezpostaciowy — brunatny proszek o gęstości 1,73 g/cm³ i bor krystaliczny (2 odmiany romboedryczne — α, trwała w temperaturze pokojowej, i β oraz odmiana tetragonalna). Krystaliczny bor jest trudno topliwy, temperatura topnienia 2300°C, temperatura wrzenia 2550°C (sublimacja) i twardy, źle przewodzi prąd elektryczny; w związkach występuje na III stopniu utlenienia; w temperaturze pokojowej mało aktywny chemicznie, w podwyższonej reaguje m.in. z tlenem (powstaje B₂O₃), wodorem (borany, borowodory), azotem (BN), węglem (B₄C); z metalami tworzy borki; B₂O₃ w reakcji z wodą daje kwas trioksoborowy (ortoborowy, zw. też bornym); bor występuje w postaci minerałów, gł. boraksu rodzimego, kernitu, kolemanitu i boracytu. Ma wpływ na przemianę węglowodanów i wzrost roślin — prawidłowy przebieg tych procesów jest uwarunkowany odpowiednim stosunkiem ilościowym boru i wapnia; jest obecny w organizmach zwierząt i człowieka (dostaje się z pożywieniem), jednak jego rola nie jest poznana. Bor jest używany m.in. w metalurgii do odtleniania miedzi, utwardzania stali; w technice reaktorowej jego związki stosuje się jako materiał pochłaniający neutrony (pręty kontrolne, osłony), a także do wypełniania komór jonizacyjnych do detekcji neutronów; bor jest składnikiem szkieł metalicznych, materiałów mikroelektronicnzych, katalizatorów uwodornienia; jego związki są stosowane m.in. w produkcji szkieł (tlenek) i ceramiki specjalnej (azotek), w lecznictwie (kwas borny), jako materiał polerski (boru węglik); ważne znaczenie mają związki boroorganiczne. Bor wyodrębnili 1808 J.L. Gay-Lussac i L.J. Thénard.