awaria wspólna

awaria wspólna,

prawo forma wspólnoty interesów uczestników podróży mor. polegająca na rozłożeniu ryzyka i zawierająca elementy ubezpieczenia wzajemnego.

A.w. pochodzi ze zwyczajowego, przypuszczalnie gr., prawa mor.; jej klas. ujęcie w prawie rzym. (lex Rhodia de iactu) dotyczyło poświęcenia ładunku przez wyrzucenie go do morza dla ratowania statku z ewentualnie pozostałą na nim częścią ładunku. Wyprowadzono z tego zasadę, że szkody wyrządzone rozmyślnie statkowi lub ładunkowi dla ratowania ich od grożącego im niebezpieczeństwa są rozdzielane na wszystkich zainteresownych w proporcji do wartości uratowanego mienia. A.w. jest krytykowana za jej anachroniczność w stosunku do powszechności ubezpieczeń transportowych i zmian w technice przewozów; nie jest regulowana umową międzynar., a ujednolicenie jej zasad osiągnięto przez powoływanie w umowach przewozu i ubezpieczenia tzw. reguł Jorku-Antwerpii, stosowanych od końca XIX w., wielokrotnie zmienianych (ostatnia redakcja 1994). Zgodnie z nimi aktem a.w. jest rozmyślne i rozsądne poniesienie nadzwyczajnych poświęceń i wydatków dla zapewnienia bezpieczeństwa, ratowania statku, ładunku, stosownie do zarządzenia kapitana statku, np. wyrzucenie za burtę części ładunku dla umożliwienia zejścia statku z mielizny, wydatki na ratownictwo lub zajście do portu schronienia. Straty a.w. rozdziela się na składniki uratowanego mienia (statek, fracht, ładunek) proporcjonalnie do ich wartości w miejscu i czasie zakończenia wspólnej podróży; rozdział strat — operacja skomplikowana i zlecana specjalistom (dyspaszerom), jest ujmowany w dokumentach zw. dyspaszą, mających charakter ekspertyzy.