Zurych, niem. Zürich,
m. w północno-wschodniej Szwajcarii, nad północnym krańcem Jez. Zuryskiego i wypływającą z niego rz. Limmat, na wys. ok. 365 m;
Zurych
Encyklopedia PWN
stolica kantonu Zurych; największe miasto i gł. ośr. gosp. kraju; rozwinięty przemysł, gł. maszyn., metal., odzieżowy, drzewny, chem., poligraficzny; wielki ośr. finansowo-handl. o międzynar. znaczeniu, siedziba wielkich banków, m.in. Schweizerische Nationalbank, Schweizerische Bankgesellschaft; największa w Europie giełda papierów wartościowych; ważny węzeł komunik.; międzynarodowy port lotniczy (Kloten); akad. techn. (zał. 1981), uniw. (zał. 1833), politechnika (zał. 1855); biblioteki; muzea, w tym sztuki Kunsthaus (jedno z najstarszych w kraju, zał. 1787) i Szwajc. Muzeum Nar. z bogatą kolekcją sztuki sakralnej, broni i monet; ogrody: bot. i zool.; ośr. turystyczny.
Historia. Osada celtycka Turicum; w IX w. palatium karolińskie, obok którego wyrosła osada rzemieślniczo-kupiecka; pocz. podległy książętom Zähringen, od 1218 miasto cesarskie; powstanie cechowe 1336 wprowadziło ustrój korporacyjny (utrzymał się do 1798); 1351 przystąpił do Związku Szwajc.; w XIV i XV w. zyskał rozległe władztwo terytorialne, rozwinął się gosp.; w XVI w. ośr. reformacji zwingliańskiej; 1798–1803 pozbawiony władzy nad kantonem; 1830 uzyskał liberalną konstytucję (zdemokratyzowaną 1869); na przeł. XIX i XX w. centrum przem. Szwajcarii i przodujący ośr. naukowy. W 1859 w Zurychu podpisano traktat pokojowy między Austrią a Królestwem Sardynii i Francją, potwierdzający postanowienia wstępnego pokoju zawartego w Villafranca.
Zabytki. Romańska katedra (XI–XIII w., wieże ukończone XV w.), rom. i got. kościoły, m.in.: Fraumünsterkirche (XII–XIII, XIV w.), Predigerkirche (XIII, XIV, XVII w.), Wasserkirche (XV w.); ratusz (koniec XVII w.), budowle użyteczności publicznej (XVIII, XIX w.), zabytkowe domy (XVI–XVII w.).
