Wrocław, zespół miejski

fot. A. Szymański i L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Wrocław, zespół miejski

rodzaj budowli — zespół miejski

daty — XII–XXI w.

lokalizacja — Wrocław

Jeden z największych na ziemiach polskich zespołów zabytków urbanistyki i architektury od XII do XX w.

Początki grodu wrocławskiego na późniejszym Ostrowie Tumskim sięgają czasów plemienia Ślężan (VIII–IX w.). Po wejściu Śląska przed 990 w obręb monarchii piastowskiej Wrocław stał się jedną ze stolic państwa (sedes principalis), a od 1000, po erygowaniu tu biskupstwa, jedną z sufraganii nowej metropolii gnieźnieńskiej Kościoła katolickiego. Ta podległość, mimo odpadnięcia w XIV w. Śląska od Polski utrzymała się formalnie po początek XIX w. Rozwijający się na odrzańskich wyspach i po obu brzegach Odry ośrodek miejski został zniszczony podczas najazdu mongolskiego 1241. Dopiero trzecia lokacja na prawie magdeburskim dokonana na lewym brzegu Odry w 1261 przez księcia Henryka III Białego (1274 doszło prawo składu) zapoczątkowała trwający do dziś etap historii Wrocławia. Centrum rozległego założenia stał się wielki rynek (obok krakowskiego największy w Polsce), z typową zabudową pośrodku, z której zachował się do naszych czasów m.in. gotycki ratusz (XIII–XVI w.), pomnik środkowoeuropejskiej architektury świeckiej. Mimo, że życie religijne koncentrowało się na położonych na północny-wschód od Starego Miastach wyspach Piasek (augustiańskie opactwo Panny Marii) i Ostrów Tumski (gotyckie: katedra Św. Jana Chrzciciela i kolegiata Św. Krzyża z XIII–XIV w.), również w obrębie murów miejskich powstały wspaniałe gotyckie świątynie, zwłaszcza klasztorne (Św. Marii Magdaleny, Św. Elżbiety, Dominikanów, Bernardynów, Klarysek, Bernardynów). Dwa lata po Starym Mieście lokowano Nowe. Mimo luteranizacji większości wrocławskiego mieszczaństwa w 1. połowie XVI w. miasto pozostało aż do okresu kasat w okresie napoleońskim największym ośrodkiem katolickiego monastycyzmu na Śląsku, szczególnie po przybyciu tu jezuitów. Zakon ten wzniósł na brzegu Odry monumentalny zespół barokowego kolegium z kościołem Imienia Jezus i aulą Leopoldina, nazwaną na cześć cesarza Leopolda I, który 1702 poniósł szkołę do rangi akademii, zaczątku Uniwersytetu Wrocławskiego. W XVII i XVIII w. we Wrocławiu powstało wiele rezydencji arystokracji śląskiej i nowych fundacji kościelnych, a w starych świątyniach barokizowano wnętrza (m.in. w katedrze, przy której powstały znakomite dzieła europejskiego baroku — kaplice Elektorska i Św. Elżbiety). W zjednoczonych Niemczech Wrocław wyrósł do rangi jednego z pięciu największych miast Rzeszy. Powstały wówczas setki gmachów użyteczności publicznej (teatry, urzędy, dworce kolejowe, pasaże handlowe) i kościołów oraz tysiące kamienic i domów w stylach historycznych od klasycyzmu do neobarok, a później utrzymane w duchu secesji i modernizmu. Najsłynniejszą budowlą z tych czasów jest żelbetowa Hala Ludowa (Stulecia), dzieło Maxa Berga (1912–13), niedawno wpisana na Listę UNESCO. Po 1945 i powrocie miasta do Polski odbudowano większość zniszczonych pod koniec wojny zabytków.

Wrocław, Aula Leopoldina w dawnym kolegium Jezuitów, obecnie uniwersytet

Wrocław, centrum handlowe na peryferiach

Wrocław, katedra pw. Św. Jana Chrzciciela, gotycka bazylika

Wrocław, Ogród Japoński, panorama

Wrocław, ratusz

Wrocław, rotunda Muzeum Panoramy Racławickiej

Wrocław, rynek

Wrocław, widok na Ostrów Tumski, w centrum katedra św. Jana Chrzciciela

Wrocław, wnętrze kościoła NP Marii „Na Piasku”

Wrocław, dawny kościół Św. Marcina (Orphanotropheum)