Wiślica,
m. w woj. świętokrzyskim, w pow. buskim, w Dolinie Nidy, na l. brzegu rzeki, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym;
Wiślica
Encyklopedia PWN
0,5 tys. mieszk. (2022); ośr. usługowy i turyst.-krajoznawczy; wytwórnia mebli.
Historia. Wczesnośredniowieczny ośr. grodowo-miejski (IX–X w.); w XI i na pocz. XII w. duży gród i osada targowa, ważna rezydencja książąt i królów piastowskich, od przeł. XI i XII w. — kasztelania; zdobywana i niszczona m.in. przez Rusinów (1135), Tatarów (1241), Czechów (1305); 1166–73 ośr. księstwa wiślickiego; prawa miejskie przed 1345 (XIII w.?); miejsce licznych zjazdów (m.in. 1347, 1587, 1606) i ogłoszenia statutów wiślickich (Statuty Kazimierza III Wielkiego); od XIV w. stol. ziemi, od XV w. starostwo niegrodowe; ośr. handl.-rzemieślniczy; od XVII w. upadek znaczenia Wiślicy (m.in. zniszczenia w okresie wojen szwedz.); od 1795 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; 1870 utrata praw miejskich; ponownie zniszczona w I wojnie świat. (1915). W 1939 zacięte walki obronne oddziałów Armii „Kraków” z wojskami niem.; w czasie okupacji niem. 1941–42 getto (ok. 2 tys. osób, wywiezieni do ośr. zagłady w Treblince), 1944–45 obóz pracy przymusowej; ośr. konspiracji; 2018 odzyskanie praw miejskich.
Zabytki. Gotycka kolegiata fundacji Kazimierza III Wielkiego (3. ćwierć XIV w.), wewnątrz polichromia rusko-bizant. (1397–1400); późnogot. dzwonnica (1460–70), późnogot. wikariat, tzw. Dom Długosza (ok. 1460). Według XIII-wiecznej legendy z Wiślicy pochodził Wisław, kochanek wiarołomnej Helgundy, żony Walgierza Udałego. Badania archeol. 1949–72 ujawniły tu wiele reliktów kultury materialnej datowanych na okres wczesnego średniowiecza: grodziska i zespołu zabudowy palatialnej na tzw. Regii (IX w.?) i grodziska na tzw. wyspie (XI w.); pozostałości architektury rom. pod kościołem kolegiackim: kościoła Św. Mikołaja(?) i kościoła rom. I (NMP), w którego krypcie odsłonięto unikatową gipsową posadzkę, pokrytą figuralnym rytem (ok. 1170); obecnie we wsi Muzeum Regionalne i rezerwat archeologiczny.
