Wielopolski Aleksander
 
Encyklopedia PWN
Wielopolski Aleksander, margrabia Gonzaga Myszkowski, ur. 13 III 1803, Sędziejowice, zm. 30 XII 1877, Drezno,
polityk, ziemianin; zwolennik ugody z Rosją.
Kalendarium
Urodził się 13 III 1803 w Sędziejowicach. Był synem dziedzica ordynacji myszkowskiej. Od 1813 wychowywał się w akademii szlacheckiej Terezjanum w Wiedniu, 1818–20 uczęszczał do Liceum Warszawskiego, następnie studiował na Uniwersytecie Warszawskim i w Getyndze, gdzie 1829 uzyskał doktorat z filozofii. W czasie powstania listopadowego 1830–31 był związany z A.J. Czartoryskim, jeździł w nieudanej misji dyplomatycznej do Londynu, następnie był posłem na sejm powstańczy, IV 1831 mianowany radcą stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych; 1831–33 przebywał w Krakowie; po powrocie do Królestwa Polskiego prowadził rozpoczęte już wcześniej procesy o majątki ordynackie.
Rzecznik ugody i współpracy z Rosją
Pod wrażeniem rabacji galicyjskiej 1846 opublikował anonimowo w językach francuskim i niemieckim List szlachcica polskiego o rzezi galicyjskiej do księcia Metternicha, w którym m.in. oskarżał kanclerza i biurokrację austriacką o nakłanianie chłopów do masakry szlachty i wyraził przekonanie, że jest konieczna ugoda z Rosją i rezygnacja z polskich aspiracji narodowych w ramach zjednoczonej pod berłem cara Słowiańszczyzny. Po wojnie krymskiej 1853–56 składał władzom rosyjskim memoriały i adresy utrzymane w duchu konserwatywno-ugodowym, dystansując się od większości polskiej arystokracji i ziemiaństwa, skupionych wokół A. Zamoyskiego i Towarzystwa Rolniczego; jego koncepcje zyskały poparcie w Petersburgu, który widział w nich możliwość uśmierzenia trwających w Królestwie Polskim manifestacji patriotycznych. 26 III 1861 został dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; kilka dni później z jego inicjatywy rozwiązano Towarzystwo Rolnicze, a następnie Delegację Miejską; IX–XI 1861 był także dyrektorem Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Jesienią 1861 po ustąpieniu ze stanowiska — w wyniku nieporozumień z tymczasowym namiestnikiem Królestwa Polskiego, generałem N. Suchozanetem — przebywał kilka miesięcy w Petersburgu, przekonując koła rządowe o konieczności rozwiązania kwestii polskiej środkami politycznymi; 8 VI 1862 mianowany naczelnikiem rządu cywilnego Królestwa Polskiego, był inicjatorem carskich ukazów o zniesieniu pańszczyzny i okupie pieniężnym (1861), o oczynszowaniu chłopów (1862) i równouprawnieniu Żydów (1862); prowadził reorganizację i polonizację administracji, m.in. wprowadzono wówczas organy samorządowe: Radę Stanu (1861–63 jej wiceprezes), rady miejskie, powiatowe i gubernialne, przeprowadzono reformę szkolnictwa (m.in. utworzono Szkołę Główną Warszawską).
Inicjator branki
W społeczeństwie polskim był izolowany, szczególnie zaciekle zwalczał go obóz „czerwonych”, jego skrajny odłam zorganizował nań 2 nieudane zamachy: 7 i 15 VIII 1862 (L.A. Ryll i J. Rzońca). Pomysłem Wielopolskiego było przeprowadzenie I 1863 nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, pobór ten stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego 1863–64. Walki powstańcze, a szczególnie poparcie ich wiosną 1863 przez obóz „białych”, oznaczały załamanie się polityki Wielopolskiego, który utracił resztki autorytetu, także w oczach caratu i 24 VI 1863 otrzymał urlop (wyjechał za granicę), a 12 IX został zwolniony ze wszystkich stanowisk. Ostatnie lata spędził ciężko chory w Dreźnie, nie biorąc udziału w życiu publicznym.
Konserwatysta
Wielopolski był zdecydowanym konserwatystą, dostrzegał jednak konieczność umiarkowanych reform dla utrzymania panujących stosunków społecznych; realizując swe koncepcje, nie liczył się z opinią społeczeństwa polskiego. Zmarł 30 XII 1877 w Dreźnie; po śmierci jeszcze przez kilkadziesiąt lat był patronem orientacji prorosyjskiej.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Malczewski Jacek, Hamlet polski — Portret A. Wielopolskiego — Muzeum Narodowe, Warszawafot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ratusz w Warszawie, po spaleniu przez agentów Rządu Narodowego, fot.1863fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Branka na Starym Mieście, 1861 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia