Tyszkiewicz Stefan

Tyszkiewicz Stefan, hrabia, ur. 24 XI 1894, Warszawa, zm. 6 II 1976, Londyn,

polski inżynier, konstruktor i wynalazca.

Urodził się 24 XI 1894 w Warszawie. Od dzieciństwa wykazywał uzdolnienia techniczne — 1908 uzyskał (w Mediolanie) zawodowe prawo jazdy, a 1911 dwa patenty na wynalazki dotyczące ogrzewania samochodów i aparatów latających. W 1913 rozpoczął studia w Oksfordzie. Wybuch I wojny światowej 1914 zastał go na wakacjach w kraju. Zgłosił się ochotniczo do rosyjskiego Czerwonego Krzyża. Za uratowanie życia siedmiu ciężko rannym żołnierzom pod obstrzałem został odznaczony Krzyżem Św. Jerzego IV stopnia. Zmobilizowany 1915, ukończył Szkołę Oficerską Korpusu Paziów w Petersburgu i od końca 1916 był adiutantem wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, głównodowodzącego frontu kaukaskiego. W 1917 ożenił się z jego pasierbicą, Heleną, siostrzenicą królowej Włoch. Po przewrocie bolszewickim przebywał na Krymie, ułatwiając powrót do kraju licznym rodakom. Wyjechał stamtąd na pokładzie brytyjskiego okrętu wojennego i po krótkim pobycie we Włoszech wrócił do Polski 1919.

Uczestniczył ochotniczo, jako kawalerzysta, w wojnie polsko-bolszewickiej na Wileńszczyźnie, a 1921 — jako przedstawiciel II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego — w Komisji Ligi Narodów wytyczającej granicę państwową Polski z Litwą. W latach 1921–23 studiował w École des Sciences Politiques w Paryżu, kształcąc się jednocześnie jako wolny słuchacz tamtejszych uczelni technicznych w dziedzinie konstrukcji samochodów.

Ralf Stetysz

W 1924 Tyszkiewicz rozpoczął pracę nad konstrukcją samochodu własnego pomysłu (poza silnikiem amerykańskim Continental) i założył w Boulogne koło Paryża spółkę Automobiles Ralf Stetysz, która od 1925 produkowała go w dwóch wersjach (z silnikiem 6-cylindrowym o mocy 42 KM i 4-cylindrowym o mocy 20 KM). Był to udany pojazd, dostosowany do ciężkich warunków drogowych (z myślą o propagowaniu motoryzacji w Polsce), łatwy w obsłudze i naprawie. Prezentowany na Paryskim Salonie Samochodowym 1926 i 1927, zyskał przychylne opinie jako dobrej klasy samochód „kolonialny”. Odnosił sukcesy w polskich imprezach sportowych i turystycznych. Dobrze wypadł w VIII Rajdzie Monte Carlo 1929, mając realne szanse na zwycięstwo i zdobywając nagrodę za wygodę i przystosowanie do podróży (wytrzymałość). Tyszkiewicz 1928 przeniósł produkcję do Warszawy (nadwozia wytwarzano w Lublinie), ale II 1929 fabrykę zniszczył pożar. Do tego czasu ogółem powstało ok. 200 samochodów Ralf Stetysz.

Nadal działał na rzecz rozwoju motoryzacji w Polsce, od 1933 jako prezes powstałej z jego inicjatywy Ligi Drogowej; publikował też na ten temat.

Lata wojny

We IX 1939 znalazł się wraz z rodziną na Litwie Kowieńskiej, gdzie (wobec braku benzyny) zajmował się przerabianiem silników na gazowe. Mając dobre stosunki z poselstwem włoskim ułatwiał wyjazdy Polakom. Po zaanektowaniu Litwy przez ZSRR w VI 1940, został wywieziony do Moskwy i uwięziony. Odrzucił ofertę wyjazdu do Włoch w zamian za współpracę z NKWD. Uwolniony we IX 1941 został szefem służby samochodowej w armii generała W. Andersa, 1944 był we Włoszech oficerem łącznikowym II Korpusu przy oddziałach włoskich walczących przeciw Niemcom, następnie organizował tam PCK. W okresie bitwy pod Monte Cassino (V 1944) wynalazł i skonstruował urządzenie do wykrywania i unieszkodliwiania niemagnetycznych (drewnianych) min przeciwpiechotnych.

Złote medale

Po wojnie krótko wydawał ze S. Mackiewiczem w Londynie tygodnik „Lwów i Wilno”. Następnie pracował dla firmy Fiat w Turynie, ale już niebawem zajął się głównie elektroniką, uzyskując patenty na pomysłowe urządzenia, m.in. Stenovox — jeden z pierwszych systemów dyktowania i odtwarzania na odległość, w wysokim stopniu zautomatyzowany i wyposażony w zabezpieczenia kodowe. Udoskonaloną jego wersją był Stetyphone. Za oba te wynalazki przyznano Tyszkiewiczowi grand prix na Expo 58 w Brukseli. Opracowywał też urządzenia do automatycznego sterowania, m.in. system kontroli lotnisk.

Konstruował również nowego typu wózki do przewozu inwalidów i bagażu, które — dzięki zastosowaniu automatycznej zmiany długości podstaw kół tylnych — mogły się poruszać po schodach (także ruchomych). Uzyskał za nie złote medale na wystawach nowości wynalazczych w Genewie (1972) i Nowym Jorku (1973). Za oszczędzacz paliwa do silników iskrowych i wysokoprężnych Stetair został wyróżniony na Salonie Samochodowym w Genewie 1974. Zszywacz Multitest jego pomysłu nagrodzono w Brukseli (1965) i Genewie (1972). Współpracował z międzynarodową firmą ELDO, konstruującą okołoziemskie rakiety meteorologiczne.

Tyszkiewicz był członkiem emigracyjnej III Rady Narodowej RP w Londynie. Należał do Zakonu Kawalerów Maltańskich i był trzykrotnie wybierany do Wielkiej Rady tej organizacji. Zmarł 6 II 1976 w Londynie.