Tillich 
, ur. 20 VIII 1886, Staroosiedle (niem. Starzeddel), zm. 22 X 1965, Chicago,
niemiecki teolog i filozof protestancki.
[tı̣lıś]
Paul , ur. 20 VIII 1886, Staroosiedle (niem. Starzeddel), zm. 22 X 1965, Chicago,
Tillich Paul
Encyklopedia PWN
Urodził się 20 VIII 1886 w Staroosiedle (niemieckie Starzeddel). Od 1940 obywatel Stanów Zjednoczonych. Studiował na uniwersytecie: w Berlinie, Tybindze i Halle; dysertacje z filozofii (1910) i teologii (1912) poświęcił idealistycznej koncepcji F.W.J. Schellinga, natomiast habilitację (1915) — F.D.E. Schleiermacherowi, prekursorowi teologii liberalnej (zakorzenienie myśli Tillicha w tradycji idealizmu niemieckiego i teologii liberalnej będzie widoczne w większości jego późniejszych prac). W 1919 przedstawił zarys koncepcji teologii kultury Über die Idee einer Theologie der Kultur, którą rozwijał w kolejnych latach (2 główne tezy brzmiały: kultura jest formą religii, a religia substancją kultury; religia jest wymiarem głębi rzeczywistości ludzkiej). W 1919–24 pracował jako docent prywatny na uniwersytecie w Berlinie; był również współzałożycielem koła socjalistów religijnych; 1924–25 objął profesurę teologii na uniwersytecie w Marburgu, 1925 — religioznawstwa w Dreźnie, 1929 — filozofii na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. W 1933 został pozbawiony katedry przez nazistów; w tym samym roku emigrował do USA. W 1940 był profesorem teologii filozoficznej w Union Theological Seminary w Nowym Jorku, 1955–62 — Uniwersytetu Harvarda w Cambridge, a od 1962 — uniwersytetu w Chicago. Zmarł 22 X 1965 w Chicago.
Zadanie teologii
Tillich opracował program teologii filozoficznej i apologetycznej, którą rozumiał jako teologię odpowiadającą na pytania stawiane przez konkretne sytuacje współczesności; jego zdaniem, wierność tradycji chrześcijańskiej nie przejawia się w jej literalnym odtwarzaniu, lecz w nieustannej interpretacji. Zadaniem teologii jest więc rozpoznanie rzeczywistości i doprowadzenie człowieka do pytania o samego siebie, a to oznacza, że pierwszym etapem pracy teologa powinna być analiza filozoficzna, a szerzej — humanistyczna, a dopiero drugim — stricte teologiczna (tego typu postępowanie badawcze określił mianem metody korelacji). Wynikiem takiego podejścia było opracowanie syntezy teologiczno-filozoficznej, w której Tillich starał się uzgodnić wydawałoby się odmienne tradycje — teologii ontologicznej (bliskiej środowiskom katolickim) i reformacyjnej teologii usprawiedliwienia, idealizmu i egzystencjalizmu, immanencji i transcendencji Boga, ekskluzywizmu i uniwersalizmu chrześcijaństwa, dokonując przy tym reinterpretacji tradycyjnych pojęć teologicznych. Twierdził, że o Bogu można mówić jedynie w kategoriach symbolicznych (tzw. resymbolizacja języka teologii), co dotyczyło również stosowanych przez niego pojęć: „Samo-bytu” („Samo-bycia”), to „Nieuwarunkowane” (niemieckie das Unbedingte, a nie der Unbedingte, Bóg nie jest więc ograniczony formą gramatyczną), „Boga ponad Bogiem teizmu” czy też „Boga jako ontycznej podstawy rzeczywistości”, dzięki której każdy byt otrzymuje moc, by być (koncepcja partycypacji ontycznej).
Znaczenie myśli
Istotnym wkładem Tillicha do współczesnej teologii i filozofii religii było nie tylko opracowanie syntezy teologiczno-filozoficznej, lecz również — na jej gruncie — sformułowanie koncepcji teologii kultury, symbolu religijnego, wiary jako stanu troski ostatecznej, męstwa bycia, kairologii i realizmu wiary, teonomii w kontekście apologii autonomii ludzkiej, wreszcie ekumenicznego rozróżnienia między zasadą protestancką a substancją katolicką. Myśl Tillicha stanowiła także inspirację dla rozwoju teologii religii, tzw. teologii kontekstualnych (np. feministycznej), pedagogiki religii oraz dla dialogu między teologią a humanistyką; była również krytykowana i to zarówno z perspektywy teologicznej (zwłaszcza w zakresie chrystologii), jak i filozoficznej (preferowanie idealistycznej zasady identyczności).
Główne dzieła
Główne dzieła: The Protestant Era (1948), Systematic Theology (t. 1–3 1951–63, polski przekład fragmentów: Rzeczywistość Chrystusa: nowy byt 1996, Egzystencja i oczekiwanie Chrystusa 1996, Rzeczywistość Objawienia 1998, 2004–05 polska edycja całości), Męstwo bycia (1952, wydanie polskie 1983), A History of Christian Thought (1953), Love, Power and Justice. Ontological Analyses and Ethical Applications (1954), Religia biblijna a pytanie o bycie (1955, wydanie polskie 1994 w: Pytanie o nieuwarunkowane — tom zawiera pisma z filozofii religii i jest przekładem t. 5 Gesammelte Werke), Dynamika wiary (1957, wydanie polskie 1987). Od 1959 ukazuje się krytyczna edycja dzieł zebranych (obecnie 26 tomów, bez Systematic Theology).
