Święta Rodzina
 
Encyklopedia PWN
Święta Rodzina,
ikon. przedstawienie Marii i Józefa z Dzieciątkiem Jezus w formie 3-osobowej, wyizolowanej grupy;
inspirowane ewangelicznymi relacjami św. Łukasza i św. Mateusza oraz opowieściami apokryficznymi zawartymi w Protoewangelii Jakuba, Ewangelii Pseudo-Mateusza oraz ormiańskiej Ewangelii Dzieciństwa. Punktem wyjścia licznych wariantów przedstawieniowych była szczególnie scena Odpoczynku podczas ucieczki do Egiptu, zyskująca popularność w sztuce wł. od 2. poł. XIV w., w formie idyllicznego portretu rodzinnego: Maria i Józef, wyobrażeni bez nimbów i atrybutów, są czule zwróceni ku Dzieciątku. Scena ta, rozszerzana często o postacie małego Jana Chrzciciela i św. Elżbiety (Rafael Święta Rodzina rodu Carnigianich, ok. 1505 — Alte Pinakothek, Monachium), asystę aniołów i puttów, na tle zamkniętego ogrodu lub otwartego pejzażu, bywa zdominowana przez baśniową, fantastyczną przyrodę, w której członkowie Ś.R. odgrywają rolę sztafażu. Od ok. 1500 Ś.R. była portretowana na tle izby mieszczańskiej podczas pracy, wieczerzy i modlitwy, zazwyczaj w formie cykli graficznych o charakterze moralizatorskim, popularnych zarówno w środowisku katol., jak i protest. (A. Bach, ok. 1670 — Norymberga, Germanisches Museum). W XVI- i XVII-wiecznym malarstwie flamandzkim dominowało ujęcie tego tematu w formie intymnej, domowej sceny rodzajowej, ukazującej wydarzenia bibl. w sposób codzienny (Rembrandt, 1646 — Ermitaż, Petersburg). Odmienny wariant Ś.R. stanowi typ ikonograficzny wzbogacony o postacie legendarnych członków rodziny Panny Marii, zw. Wielką Rodziną; za jego bezpośrednią inspirację uchodzi wizja bł. Coletty Boilet z 1406. Prezentuje św. Annę z jej 3 mężami, 3 córkami i 7 wnukami. Ten wariant ikonograficzny, cieszący się popularnością zwłaszcza w niem. i niderlandzkim malarstwie ołtarzowym XV i XVI w. (L. Cranach st., 1509 — Städel, Frankfurt), został poddany krytyce i zabroniony przez sobór trydencki. W sztuce czasów kontrreformacji powstał uroczysty wizerunek 3-osobowej Ś.R. rozszerzony o treści trynitarne: wyobrażenia Boga Ojca i Ducha Świętego (gołębica) unoszące się nad drugą osobą Trójcy Świętej w postaci Dzieciątka, jako połączenie Trójcy ziemskiej i Trójcy niebiańskiej (Murillo Dwie Trójce, 1680–81 — National Gallery, Londyn).
Katarzyna Kluzowicz
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia