Słowacja. Teatr

Słowacja. Teatr.

Początki teatru słowac. sięgają średniowiecza; wystawiano wówczas misteria wielkanocne i bożonarodzeniowe (Bratysława 1439, Bardiów). Różnowierczy teatr szkolny o tematyce bibl. tworzyli P. Kyrmezer i J. Tesák. Teatr jezuicki działał w miasteczku Šal’a (1601), po założeniu (1635) uniw. w Trnavie, później także m.in. w Skalicy i Bratysławie. Stały teatr dram. wybudowano 1741 w Bratysławie; występowały w nim zespoły obce, gł. z Wiednia. Walka o nar. teatr słowac. rozpoczęła się w latach 80. XIX w., po wystąpieniu L’. Štúra. Żywo rozwijający się ruch teatrów amatorskich, grających w języku słowac. (pierwszą scenę amatorską zał. 1830 G. Fejérpataky-Belopotocký w Liptowskim Mikułaszu), miał znaczny udział w powstaniu słowac. dramaturgii (J. Chalupka, J. Matúška, J. Palárik, J. Záborský). W 1866 otwarto Stadttheater w Bratysławie (występowali w nim wyłącznie aktorzy niem. i węg.); teatr słowac. reprezentowały nadal teatry amatorskie. Głównym ośr. ruchu amatorskiego stał się Turčianský Svätý Martin (ob. Martin), gdzie 1919 powstało Tow. Słowac. Teatru Narodowego, trzon pierwszego (zał. 1920) zaw. teatru (Slovenske národné divadlo w Bratysławie); 1920–32 jego zespół dram. (istniała też opera i balet) wystawiał repertuar słowac. (J. Palárik, J. Záborský, P.O. Hviezdoslav, J. Gregor-Tajovský, I. Stodola), czeski (grany w języku czeskim) oraz repertuar obcy w przekładach czeskich, sporadycznie — słowac.; od 1932 działały 2 zespoły: słowac. pod kierunkiem S. Borodáča, czeski pod kierunkiem V. Šulca. Repertuar Brodáča obejmował dramaty słowac. (klas. i współcz.) oraz słow., zwłaszcza ros.; bliski był mu realizm psychol. K.S. Stanisławskiego. Następne pokolenie (J. Jamnický, F. Hoffman) pod wpływem nowych nurtów w teatrze (W. Meyerhold, A. Tairow, N. Ochłopkow, M. Reinhardt oraz ekspresjonizmu E. Piscatora i L. Jessnera) traktowało scenę jako sferę autonomicznej działalności artyst., stosowało hiperbolizację, przerysowanie, poetyzację, parodię i patos.

Emancypacja teatru 1945–48 była podnietą dla rozwoju dramaturgii (P. Karvaš, L. Lahola, S. Králik, I. Bukovčan), reżyserii (A. Bagár, J. Budský, T. Rakovský, M. Lokvencowa, J. Pálka), scenografii (M. Brezina, L. Vychodil, D. Gálik, L. Purkyniowa) i sztuki aktorskiej (M. Huba, V. Záborský, J. Pántik, M. Bencíková, M. Prechovská, M. Gregor, G. Valach, L. Chudík, C. Filčík). W 1944–50 powstały zaw. sceny poza Bratysławą (Preszów, Turčianský Svätý Martin, Koszyce, Zwoleń, Nitra, Żylina); kształceniem aktorów zajmowała się zał. 1949 Vysoka škola muzických umeni. Powstały teatry lalek, 1946 — drugi teatr dram. w Bratysławie — Nová Scena. W 1949–55 nastąpiło zerwanie ciągłości tradycji. Dopiero pod koniec lat 50. nawiązano do osiągnięć Jamnickiego (Makbet W. Szekspira w reż. Budskiego, Życie Galileusza B. Brechta w reżyserii Rakovskiego, inscenizacje K.L. Zachara), 1968–71 działał w Bratysławie kamer. Teatr na Deptaku (kier. lit. M. Porubjak, reż. V. Strnisko, scenografowie J. Ciller i S. Hudak oraz aktorzy: J. Kukura, M. Huba, M. Labuda, S. Dančiak); w repertuarze znalazły się sztuki: E. Ionesco, S. Becketta, S. Mrożka, N.W. Gogola, G. Büchnera. Uznanie zdobywały przedstawienia realizowane przez reżyserów pokolenia starszego (Rakovský, O. Katuša, J. Palka, I. Teren, T. Turzo, I. Petrovický, P. Haspra) i młodszego (V. Strnisko, M. Pietor, L’. Vajdička, R. Polák, M. Kakoš).