Sienkiewicz Henryk, Trylogia
 
Sienkiewicz Henryk, Trylogia
Cykl powieściowy Henryka Sienkiewicza (Ogniem i mieczem, 1883–84, Potop, 1886, i Pan Wołodyjowski, 1888), w którym pisarz namalował obraz polskich dziejów w latach wielkiej zawieruchy dziejowej, kiedy ważyły się losy potężnej jeszcze wówczas Rzeczypospolitej, w latach 1648–73, czyli od śmierci Władysława IV po bitwę pod Chocimiem. Wybrał ten trudny okres dla Rzeczypospolitej nieprzypadkowo, przekonany, iż: nie masz takowych terminów, z których by się viribus unitis przy boskich auxiliach podnieść nie można. Dowodził, iż w sytuacji zagrożenia naród jest zdolny do skutecznej obrony państwa. Intencja ta sprawiła, że wokół Trylogii, a w szczególności wokół Ogniem i mieczem, rozpętała się burza krytyczna. Autorowi zarzucano lekceważenie istotnych objawów kryzysu Rzeczypospolitej, stawianie na piedestał kresowego magnata, Jeremiego Wiśniowieckiego, którego samowola mogła być przyczyną rozpadu państwa, wreszcie minimalizowanie krzywd doznanych przez Kozaków. Niezależnie od sporów historyków, czytelników połączył zachwyt nad maestrią twórcy, który odwołując się do prostych schematów fabularnych stworzył panoramiczne dzieło o wartkiej akcji, z setkami niezapomnianych postaci i barwnych opisów batalistycznych. Konstrukcja fabularna wszystkich części Trylogii wspiera się na tym samym wątku miłości z przeszkodami — w centrum akcji znajdują się losy „trójkątów” (Skrzetuski, Helena i Bohun; Kmicic, Oleńka i Bogusław Radziwiłł; Wołodyjowski, Basia i Azja Tuhajbejowicz). Mimo prostoty tego schematu dzieło nie sprawia wrażenia utworu wykorzystującego znane chwyty fabularne. Przeciwnie, pomysłowość pisarza w komplikowaniu akcji, niespodziewane zwroty sytuacji, soczystość postaci — wszystko to powodowało powszechne odczucie czytelników, iż mają za każdym razem do czynienia z niepowtarzalnym losem jednostki. Wrażenie oryginalności wzmaga plastyka opisu, uwydatniająca urodę miejsca. Do zbiorowej wyobraźni Polaków weszły niektóre postaci, m.in. Zagłoba, uroczy bałamut, oglądający się za butelką, zawsze jednak będący w stanie fortelem wyjść z opresji, a przy tym brat łata, zdolny do najwyższych poświęceń. Zachowały witalizm nadludzkie wyczyny wielu bohaterów, jak choćby Longina Podbipięty, Skrzetuskiego czy Kmicica, ich patriotyzm i siła wzniosłych uczuć. Trylogia to cykl powieściowy pulsujący życiem, opowiedziany ze swadą, jędrnym stylem wywiedzionym ze staropolszczyzny.
Tomasz Miłkowski
zgłoś uwagę
Ilustracje
Sienkiewicz Henryk, Ogniem i mieczem, rękopis fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Hoffman Jerzy, Pan Wołodyjowski z 1968, kadr z filmufot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia