Rutan Elbert (Burt) Leander

Rutan

[rụtən]

Elbert (Burt) Leander, ur. 17 VI 1943, Dinuba (stan Kalifornia),

amerykański konstruktor samolotów niekonwencjonalnych.

Urodził się 17 VI 1943 w Dinuba (stan Kalifornia). Zainteresowanie lataniem Burt objawiał od najmłodszych lat, budując latawce i modele samolotów. W latach 1961–65 studiował na Politechnice Kalifornijskiej, w Instytucie Technik Kosmicznych i w Szkole Pilotów Doświadczalnych.

Po studiach podjął pracę w Ośrodku Badań w Locie lotnictwa wojskowego USA w bazie AFB Edwards (Edwards Air Force Base). Latał tam jako pilot doświadczalny na prawie 60 różnych typach samolotów. Po 7 latach przeniósł się do zakładów McDonnell Douglas, gdzie do 1974 uczestniczył w projektowaniu samolotów i symulatorów. Aby zrealizować swoje marzenia, Rutan założył w Mojave w Kalifornii własne przedsiębiorstwo — Rutan Aircraft Factory (RAF) — z programem budowy lekkich samolotów przewidywanych do składania przez nabywców w domu. W 1982 firma RAF przekształciła się w stowarzyszone z zakładami Beech Aircraft Corporation przedsiębiorstwo Scaled Composites Inc. (SCALED), w której Rutan, będąc jednocześnie właścicielem i dyrektorem, mógł wcielać w życie wszystkie swoje idee. Zaowocowało to powstaniem maszyn prawdziwie rewolucyjnych.

Konstrukcje Rutana

Pierwszą powstałą w RAF konstrukcją był VariViggen, echo fascynacji Burta Rutana szwedzkim myśliwcem SAAB 37 Viggen zbudowanym w układzie canard (układzie kaczki), tj. z usterzeniem poziomym z przodu. Dwumiejscowa maszyna o rozpiętości skrzydeł zaledwie 5,8 m została wytworzona i sprzedana w kilkuset egzemplarzach. Następnym projektem był jednomiejscowy VariEze („Bardzo łatwy”) z 1975. Na prototypie tej maszyny starszy brat konstruktora, Dick Rutan, ustanowił 1975 rekord świata na zamkniętym dystansie w klasie do 500 kg, przelatując 2635,5 km. Seryjnych VariEze wytworzono (częściowo w postaci zestawów do samodzielnego montażu) ponad 400 egzemplarzy.

Kolejnymi samolotami konstrukcji Rutana były m.in. badawczy samolot AD-1 z ukośnym (nożycowym) skrzydłem, 4-miejscowy Defiant z dwoma silnikami napędzającymi śmigła pchające i ciągnące, ultralekki Quickie, napędzany silnikiem o mocy zaledwie 14,7 kW (20 KM), ale osiągający prędkość 210 km/h, Long-EZ, powiększona wersja VariEze, wytworzona w rekordowej liczbie 1500 sztuk, wyścigowy Amsoil Biplane Racer, badawczy Grizzly, przeznaczony do oceny zdolności wykonywania krótkich startów i lądowań (cech STOL, short take off and landing), oraz szybowiec Solitaire z autonomicznym napędem w postaci silnika chowanego w kadłubie, umożliwiającego samodzielny start.

Po 1982 Rutan zrealizował w firmie SCALED kilka projektów samolotów o najrozmaitszym przeznaczeniu, w tym samolot o zmiennej geometrii Starship POC, rolniczy Predactor, bezzałogowy zwiadowczy dalekiego zasięgu CM-44, bezzałogowy rozpoznawczy Scarab, szturmowy (wsparcia) ARES, wyścigowy Pond Racer i wysokościowy Raptor.

Voyager

W końcu 1980 Rutan rozpoczął prace nad projektem samolotu o niewyobrażalnych wprost osiągach — zdolnego do oblecenia Ziemi bez międzylądowania i bez uzupełniania paliwa w locie. Pierwsze szkice samolotu, któremu nadano nazwę Voyager, były gotowe w II 1981; budowę rozpoczęto latem 1982, a ukończono w VI 1984. Pierwszego 30-minutowego lotu dokonał na niej Dick Rutan 22 czerwca.

Dwumiejscowy samolot Voyager został zbudowany w tradycyjnym dla Rutana układzie canard, ale od poprzednich konstrukcji różnił się pod wieloma względami. Założenie niespotykanej długotrwałości lotu (kilka dni) wymogło koncepcję samolotu jako ogromnego latającego zbiornika paliwa. Voyager miał więc postać „trimaranu” zbudowanego całkowicie z kompozytów, z dwoma silnikami — jednym napędzającym śmigło ciągnące, a drugim pchające. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 34 m. Samolot miał masę własną zaledwie 844 kg. Umieszczone niemal w każdym miejscu struktury zbiorniki mogły pomieścić aż 4576,2 litrów paliwa. W skład awioniki samolotu wchodził komputer nawigacyjny, pilot automatyczny, radar pogodowy i radiostacje korespondencyjne. Samolot był wyposażony w butle z tlenem, spadochrony i pontony ratownicze.

Po ok. 150 godzinach lotów próbnych Voyager wystartował do rekordowego lotu o godzinie 7.59 rano 14 XII 1986. Załogę samolotu stanowili Dick Rutan (I pilot) i Jeane Yeager (II pilot). Start odbył się z głównej drogi startowej bazy Edwards, rozbieg wyniósł 4328 m. Po 9 dobach 3 min i 44 s, w czasie których samolot pokonał 42934 km, 23 XII 1986, kilka minut po 8.00 rano, samolot wylądował w miejscu startu. W czasie lotu zużył 4335,7 litrów paliwa (po lądowaniu w zbiornikach było tylko 240,5 litrów), średnia prędkość przelotu wyniosła 196,51 km/h.

Po ustanowieniu niebywałego rekordu Voyager już więcej nie latał. Po wystawieniu w kilku miejscach świata, m.in. w Paryżu, stał się eksponatem w waszyngtońskim muzeum Lotnictwa i Przestrzeni Kosmicznej. Za konstrukcję i rozwój Voyagera Rutan otrzymał wiele nagród i wyróżnień, w tym prestiżowy Presidential Citizen’s Medal i Złoty Medal FAI.

Kosmiczny SpaceShipOne

Konstrukcją Burta Rutana, która potwierdziła, że ten „niespokojny duch” wciąż szuka nowych wyzwań, stał się zbudowany w 2003 samolot kosmiczny SpaceShipOne, przeznaczony do spełnienia warunków zdobycia nagrody Ansari X-Prize (10 mln USD) za wykonanie przez obiekt pilotowany przez człowieka w ciągu 14 dni dwu udanych (tzn. zakończonych bezpiecznym lądowaniem) lotów na wysokość powyżej 100 km nad Ziemią z symulującym 2 pasażerów ładunkiem użytecznym 180 kg. Ideą konkursu było wykazanie nadejścia nowej ery podboju Kosmosu, ery kosmicznych lotów przy użyciu prywatnego sprzętu.

SpaceShipOne, który dwa loty spełniające wymagania wykonał w dniach 29 IX i 4 X 2004, był samolotem wyposażonym w silnik rakietowy na paliwo płynne, wynoszonym na wysokość 14 km przez odrzutowy samolot-nosiciel White Knight, również dzieło Rutana. W pierwszym locie pilotem był Mike Mervill, w drugim Brian Binnie. W obu lotach SpaceShipOne, po odczepieniu od samolotu-nosiciela, rozpędzał się do prędkości naddźwiękowej Ma = 3 (1 Ma = 1224 km/h), z pomocą własnego silnika wznosił się na wysokość ok. 107 km, utrzymywał się tam w stanie nieważkości przez 200 sekund, a następnie wykonywał lot ślizgowy bez napędu kończony lądowaniem na pustyni Mojave.

Rutan Elbert, konstrukcje samolotów