Piła

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Piła,

m. powiatowe w województwie wielkopolskim, w Dolinie Gwdy, nad Gwdą, w pobliżu jej ujścia do Noteci, w otoczeniu lasów.

Ludność miasta: ogółem — 73,2 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 710,4 os/km² (2019)

Powierzchnia: 103 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 16°45′E, szerokość geograficzna: 53°09′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1513

Oficjalne strony WWW: www.pila.pl

1950–90 liczba ludności wzrosła ponad 3-krotnie. P. jest ośr. przem., kult. i oświat.; rozwinięty przemysł: elektrotechniczny (fabryka sprzętu oświetleniowego Philips Lighting Poland SA), poligraficzny (drukarnie firm Agora SA i „Winkowski” Sp. z o.o.), spoż. (zakłady przetwórstwa ziemniaczanego, palarnia kawy), materiałów budowlanych, drzewny; na Gwdzie niewielka elektrownia wodna i zbiornik retencyjny; siedziba przedsiębiorstwa poszukiwań nafty i gazu prowadzącego prace w północnej i zachodniej Polsce; ważny węzeł kol. i drogowy; Państw. Wyższa Szkoła Zawodowa, Wyższa Szkoła Biznesu, filie Akad. Ekon. w Poznaniu, AGH w Krakowie, Uniw. Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Szkoła Podoficerska Policji, punkt studiów dziennych Politechniki Poznańskiej, punkt konsultacyjny Wyższej Szkoły Gastronomii i Hotelarstwa w Poznaniu; muzea, m.in. S. Staszica; obiekty sport.: stadiony (w tym do zawodów żużlowych), kryte pływalnie, strzelnica sport.; nad jez. Piaszczyste i Płotki ośr. wypoczynku świątecznego; działają: Tow. Miłośników Miasta Piły, Pilskie Tow. Kultury, Nadnoteckie Tow. Społ-Kult., Aeroklub Nadnotecki, Pilski Zespół Kameralny. W mieście przeważa zabudowa współcz.; zakłady przem. znajdują się gł. na południe od centrum, wzdłuż linii kol. Bydgoszcz–Krzyż Wielkopolski oraz we wschodniej części P. (dzielnica Podlasie); osiedla mieszkaniowe w części zachodniej (Górne) i północnej (Jadwiżyn, Koszyce); miasto przecinają szerokie arterie komunik.; na obrzeżach P. rozległe tereny leśne; w południowo-wschodniej części 2 duże cmentarze wojenne, a na przeciwległym krańcu miasta lotnisko wojskowe. W północnej części P. rezerwat krajobrazowy Kuźnik (powiat 98 ha).

Historia.

Osada przy tartaku (stąd nazwa), znana od XIV w.; w 1. poł. XIV w. przejściowo w Nowej Marchii; 1368 włączona przez Kazimierza III Wielkiego do Polski; prawa miejskie 1513; miasto król. o charakterze rzemieślniczo-handl. (eksploatacja lasów, rybołówstwo, od XVIII w. sukiennictwo, w końcu XVIII w. jedwabnictwo); od 1772 w zaborze pruskim (1807–15 w Księstwie Warsz.), teren intensywnej kolonizacji niem.; ośr. rolno-rzemieślniczy; w końcu XIX w. rozwój drobnego przemysłu związany z rozbudową węzła kol. (od 1851 połączenie kol.), handel produktami rolno-spoż.; przed I wojną świat. powstała fabryka samolotów Albatros; w XIX i 1. poł. XX w. ośr. działalności pol. organizacji, m.in. 1917–39 chór Halka, ZPwN, siedziba konsulatu polskiego. Podczas II wojny światowej 1939 obóz przejściowy dla pol. ludności cywilnej, 1942–44 dla robotników przymusowych — Polaków i Rosjan, oraz 4 obozy pracy przymusowej; włączona w system umocnień Wału Pomor., miejsce zgrupowania wojsk niem., okrążonych i pokonanych 1–14 II 1945 przez wojska sowieckie; w czasie działań wojennych zniszczona w ok. 75%; od 1945 w granicach Polski, odbudowana; 1975–98 siedziba województwa, znaczny rozwój miasta. Miejsce urodzenia S. Staszica.

Bibliografia

S. KRAKOWSKA Piła, miasto Stanisława Staszica, Piła 1956.