Nowy Sącz

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Nowy Sącz,

miasto w województwie małopolskim, w powiecie grodzkim, w Kotlinie Sądeckiej, nad Dunajcem i jego dopływami: Popradem, Kamienicą, Łubianką; siedziba pow. nowosądeckiego.

Ludność miasta: ogółem — 83,8 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 445,1 os/km² (2019)

Powierzchnia: 58 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 20°42′E, szerokość geograficzna: 49°37′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1292

Oficjalne strony WWW: www.nowysacz.pl

ośr. przem., usługowy i turyst.; różnorodny przemysł elektromaszynowy, w tym naprawa taboru kol., fabryki — sprzętu komputerowego (Optimus SA), maszyn i urządzeń dla górnictwa; ponadto przemysł spoż., drzewny (w tym meblarski), chem., skórz., odzieżowy, materiałów budowlanych; ważny węzeł kol. i drogowy; punkty konsultacyjne Politechniki Krak. i Akad. Ekon. w Krakowie, Nauczycielskie Kolegium Językowe, Wyższa Szkoła Biznesu — National-Louis University, z elektronicznym centrum informacji dla przedsiębiorców; elektroniczna biblioteka (centrum informacji) dla biznesmenów; Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych, Stow. Animatorów Kultury, Związek Sądeczan, Sądeckie Tow. Muz.; odbywają się m.in. Dni Sztuki Wokalnej im. Ady Sari, Święto Bursztynowego Szlaku; teatr amatorski, teatr lalkowy; Galerie Sztuki „Dawna Synagoga”, Muzeum Okręgowe, Sądecki Park Etnograf. (skansen); turyst. baza noclegowa; obiekty sport. i rekreacyjne (korty tenisowe, basen, park leśny). Centrum (Stare Miasto) jest położone w widłach Dunajca i Kamienicy; zakłady przem. skupiają się gł. w dzielnicach południowych (Biegonice, Dąbrówka Polska, Stara i Nowa Kolonia), a tereny rekreacyjne we wschodniej części N.S. oraz nad Dunajcem.

Historia.

Lokowany 1292 przez króla Wacława II na terenie wsi Kamienica, przejął funkcje miejskie Starego Sącza; starostwo grodowe i kasztelania; położony na drodze handl. z Węgier nad Morze Bałtyckie; w XIV–XVI w. ważny ośrodek handlu pol.-węg. (w XIV w. rywalizował z Krakowem), uzyskał liczne przywileje (prawo składu na żelazo, miedź i sól, bicia monety, odbywania targów i jarmarków); w XVI–XVII w. znaczny ośr. sukiennictwa, płóciennictwa, obróbki metali, zwłaszcza wyrobu narzędzi roln. (m.in. w tutejszych kuźniach produkowano rocznie do ok. 80 tys. sztuk sierpów ze stali importowanej z Węgier); najazd szwedz. w 2. poł. XVII w. oraz najazd J. Rakoczego spowodowały upadek miasta; 1772–1918 w zaborze austr.; ponowny rozwój w 2. poł. XIX w. związany z wybudowaniem linii kol. Tarnów–Preszów i 1884 linii podkarpackiej, ważny węzeł kol.; 1893 uruchomiono duże warsztaty kol., rozwinął się przemysł maszyn. i spoż.; w czasie okupacji niem. IX 1939 obóz przejściowy dla jeńców pol., 2 obozy pracy przymusowej, 1941–42 getto (ok. 20 tys. osób, w większości wywiezionych do ośr. zagłady w Bełżcu), 1939–45 samodzielne więzienie sądowe (ok. 3 tys. więźniów); rejon konspiracji, ośr. akcji przerzutowej przez Słowację na Węgry; XIX w.–1975 i od 1999 siedziba powiatu, 1975–98 stol. województwa; 1973–77 do N.S. przyłączono liczne wsie i sołectwa, m.in. Biegonice, Dąbrówkę Polską, Falkowo, Zabełcze, Zawadę, Chełmiec, Porębę Małą.

Zabytki.

Gotycki kościół klasztorny Franciszkanów (1297, 2. poł. XIV w. częściowo rozebrany) z barok. kaplicą (1663), got. kościół kolegiacki (koniec XIV–1. poł. XVI w.), kościół parafialny (1446, przebudowa XVIII–XIX w.), got. kanonia (XV/XVI, pocz. XVII w., przebudowa XIX w.) — ob. muzeum; pozostałości zamku i murów obronnych (XIV w.).