Norymberga, Nürnberg 
,
m. w południowej części Niemiec, przy połączeniu rz.: Pegnitz i Rednitz, w środkowej Frankonii.
,
Norymberga
Encyklopedia PWN
— 518 tys. mieszk. (2018), zespoł miejski 1,3 mln (2009), z Fürth, Erlangen, Zirndorf i in.; największe miasto i ośr. przem.-handl. północnej Bawarii; przemysł elektrotechniczny i elektroniczny (zakłady firm Grundig, Siemens), maszyn., metal., precyzyjny, opt., środków transportu (samochody, tabor kol., rowery), chem., spoż., zabawkarski, odzieżowy, poligraficzny; port śródlądowy nad Kanałem Ren–Men–Dunaj; ważny węzeł komunik.; metro; szkoły wyższe (m.in. uniw., akad. sztuk pięknych); siedziba wielu urzędów; miejsce wystaw i targów (m.in. międzynar. targi zabawkarskie); opera, teatr; festiwale muz. (m.in. międzynar. festiwal organowy, jazzowy); ośr. turyst.; największy i najpopularniejszy w Niemczech Bożonarodzeniowy Jarmark Świąteczny; ogród zool.; muzea, gł. Germanisches Nationalmuseum (największa niem. kolekcja dzieł sztuki i rzemiosła), zabawek, transportu.
Historia. Włość cesarska, 1050 wymieniona po raz pierwszy jako osada targowa; 1200 prawa miejskie; od 1219 wolne miasto Rzeszy; wyd. 1356 Złota bulla ustanowiła N. miejscem pierwszego, po każdej elekcji cesarza, sejmu Rzeszy; 1424–1796 w N. przechowywano gł. insygnia cesarskie. W XV–XVI w. rozkwit N. (handel między Wschodem a Zachodem), do XVII w. słynęła z produkcji galanterii (tzw. norymberszczyzna) oraz z rzemiosł metal.; XV–XVI w. ważny ośrodek sztuki i poezji meistersingerów; 1524–25 wprowadzenie reformacji; stopniowy upadek miasta na przeł. XVI i XVII w. (zmiana dróg handl., wojna trzydziestoletnia); 1806 włączona do Bawarii; 1835 otwarcie pierwszej w Niemczech linii kol. do Fürth; w 2. poł. XIX w. rozwój przemysłu i handlu; ośr. hitleryzmu (doroczne zjazdy NSDAP 1933–38, norymberskie ustawy); 1945 zbombardowana i zniszczona w 50% przez lotnictwo alianckie; po II wojnie świat. przed Międzynar. Trybunałem Wojsk. toczyły się (1945–46) procesy norymberskie.
Zabytki. Zamek (XI, XII, XIV, XV w.) z kaplicą (XIII w.); liczne kościoły z cennym wyposażeniem wnętrz, m.in.: rom.-got. kościół Św. Sebalda (1230–73, 1361–79), z grobowcem św. Sebalda (1507–19, P. Vischer, st. i mł.), z rzeźbą Ukrzyżowanie (1507–20, W. Stwosz); kościół Św. Wawrzyńca (poł. XIII–XIV w.), z got. tabernakulum (1493–96, A. Kraft) i rzeźbą Zwiastowanie (1518, Stwosz); got. kościół NMP (Frauenkirche, 1355–61) z Ołtarzem Tucherów (1445–50, Kraft); kościół Św. Jakuba (XIV–XVI w.); kościół Św. Marty (1360, 1578–1620), kościół Św. Jana (XIV w.) — na przyległym cmentarzu groby A. Dürera i Stwosza; barok. kościół Św. Idziego (1711–18), klasycyst. kościół Św. Elżbiety (1785–1806); got. studnia Schöner Brunnen (1385–96, H.B. Parler), renes. ratusz (1616–22, got. fragmenty z XIV w.), renes. kamienice (m.in. dom A. Dürera XV w., ob. muzeum), zachowane fragmenty murów miejskich (XIV–XV w.).
