Nieśwież, białorus. Niaswiż, Niasviž, ros. Nieswiż, Nesviž,
miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, w pobliżu źródeł Uszy (dopływ Niemna).
Nieśwież
Encyklopedia PWN
zakład biochemiczny, przemysł odzieżowy, spożywczy; węzeł drogowy.
Historia. Pierwotnie gród Krywiczan, następnie stolica dzielnicy książęcej pod zwierzchnictwem m.in. Księstwa Kijowskiego, Halicko-Wołyńskiego; wzmiankowany w końcu XII w.; w poł. XIII w. włączony do Litwy; od XVI w. własność Radziwiłłów (od 1586 ośrodek ordynacji); w końcu XVI w. zamek — rezydencja ordynatów nieświeskich (od 1551 przechowywano tu archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego, zagrabione 1770–75 przez Rosjan); w 2. poł. XVI w. ośrodek reformacji (drukarnia), a wkrótce potem — kontrreformacji; miasto założone wg koncepcji M.K. Radziwiłła, zw. Sierotką; prawa miejskie 1580; od 1793 w zaborze rosyjskim; 1919–39 w Polsce (1926 miejsce zawarcia porozumienia między J. Piłsudskim a ziemiaństwem); IX 1939–41 pod okupacją sowiecką, deportacje ludności (głównie Polaków) w głąb ZSRR; 1941–44 pod okupacją niemiecką; 30 X 1941 Niemcy zamordowali większość Żydów (1939 — ok. 6 tys., ok. 48% mieszkańców Nieświeża), do VII 1942 getto (ok. 600 osób, wszyscy zginęli na miejscu); 1945–91 w Białoruskiej SRR.
Zabytki. Kościoły: kościół Jezuitów (Bożego Ciała, 1584–93, J.M. Bernardoni) z grobami Radziwiłłów (XVI–XX w.) i kolegium — pierwsza w całości zrealizowana barokowa świątynia jezuicka w Rzeczypospolitej; klasztor i kościół Benedyktynek (1590–95, przebudowany po 1945); kościoły Bernardynów (1598) i Dominikanów (1672) — nie zachowane; zamek Radziwiłłów (koniec XVI w., przebudowa XVII–XVIII w.; na planie wieloboku z dziedzińcem wewnętrznym), usytuowany na wyspie na jeziorze, z fortyfikacją bastionową, połączony groblą z miastem; bogate zbiory artystyczne, po 1792 (zajęcie zamku przez wojska rosyjskie) w większości zniszczone lub rozproszone; ratusz (XVI w., później przebudowany); Brama Słucka (XVII/XVIII w.); kamienice (XVIII, XIX w.).
